Árpád Göncz

Árpád Göncz (wym. [aːrpaːd gønts]; ur. 10 lutego 1922 w Budapeszcie, zm. 6 października 2015 tamże^[2][3]) – węgierski polityk, prawnik, pisarz, tłumacz literatury angielskiej i amerykańskiej, działacz węgierskiej opozycji demokratycznej, więzień polityczny. W 1990 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego, od 1990 do 2000 pierwszy po przemianach politycznych niekomunistyczny prezydent Węgier.

Árpád Göncz

Data i miejsce urodzenia	10 lutego 1922 Budapeszt
Data i miejsce śmierci	6 października 2015 Budapeszt
Prezydent Węgier
Okres	od 2 maja 1990[1] do 4 sierpnia 2000
Przynależność polityczna	Związek Wolnych Demokratów
Pierwsza dama	Zsuzsanna Göntér
Poprzednik	Mátyás Szűrös (p.o.)
Następca	Ferenc Mádl
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się w rodzinie inteligenckiej. W 1944 ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Pétera Pázmánya. Od 1939 do 1944 pracował w instytucji kredytowej. W 1944 został powołany do wojska węgierskiego, z którego w 1945 zdezerterował. Po II wojnie światowej działał w antykomunistycznym ruchu oporu. Dołączył do Niezależnej Partii Drobnych Rolników (FKgP). Wydawał młodzieżową gazetę „Nemzedék. Był także sekretarzem partyjnej frakcji i osobistym sekretarzem Béli Kovácsa, jednego z liderów FKgP.

W 1952 podjął naukę na Uniwersytecie Rolniczym w Gödöllő, gdzie do 1956 ukończył cztery lata studiów. Brał udział w rewolucji z 1956, za swoją działalność w 1957 został aresztowany, a w 1958 skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności. W 1960 brał udział w proteście głodowym. W 1963 uzyskał zwolnienie na mocy amnestii.

Pracował w instytucie badawczym branży chemicznej i w przedsiębiorstwie ulepszania gleby. Podjął jednocześnie próbę ukończenia studiów rolniczych, jednak został skreślony z listy studentów. Od 1965 pracował jako niezależny tłumacz i pisarz. Tłumaczył dzieła m.in. Johna R.R. Tolkiena^[4], Williama Faulknera, Williama Goldinga, Ernesta Hemingwaya czy Edith Wharton. Napisał kilka sztuk scenicznych, był też autorem prozy^[5].

W 1988 powrócił do aktywności politycznej. Był wówczas współzałożycielem niezależnej organizacji Szabad Kezdeményezések Hálózata i następnie Związku Wolnych Demokratów, wchodził w skład kierownictwa tej partii. W 1990 został wybrany na posła do Zgromadzenia Narodowego. 2 maja 1990 został przewodniczącym parlamentu i tym samym pełniącym obowiązki prezydenta Węgier. 4 sierpnia tegoż roku Zgromadzenie Narodowe wybrało go na urząd prezydenta. W 1995 uzyskał reelekcję na drugą kadencję^[6], którą zakończył 4 sierpnia 2000.

Był żonaty z Zsuzsanną Göntér, miał czwórkę dzieci, w tym córkę Kingę Göncz, która również zaangażowała się w działalność polityczną.

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Zasługi – 1991, Węgry, ex officio
• Wielka Gwiazda Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii – 1999, Austria
• Order Lwa Białego I klasy – 2003, Czechy^[7]
• Łańcuch Orderu Zasługi Cywilnej – 1999, Hiszpania
• Krzyż Wielki Orderu Witolda Wielkiego – 1999, Litwa^[8]
• Honorary Companion of Honour with Collar Orderu Narodowego Zasługi – 1995, Malta^[9]
• Krzyż Wielki Klasy Specjalnej Orderu Zasługi RFN – 2000, Niemcy^[10]
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa – 1999, Norwegia
• Order Orła Białego – 1994, Polska^[11]
• Krzyż Wielki Orderu Wolności – 1993, Portugalia^[12]
• Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Gwiazdy Rumunii – 2000, Rumunia
• Krzyż Wielki Orderu Dobrej Nadziei – 1999, Południowa Afryka^[13]
• Order Podwójnego Białego Krzyża I klasy – 2000, Słowacja^[14]
• Order Królewski Serafinów – 1996, Szwecja
• Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi Republiki Włoskiej Udekorowany Wielką Wstęgą – 1991, Włochy^[15]
• Tytuł honorowego obywatela Poznania – 1996^[16]