1 Dywizja Litewsko-Białoruska

1 Dywizja Litewsko-Białoruska (1 DLit.-Biał.) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego w latach 1918–1921.

1 Dywizja Litewsko-Białoruska

Odznaka Dywizji Litewsko-Białoruskiej
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1921
Tradycje
Kontynuacja	19 Dywizja Piechoty (II RP)
Dowódcy
Pierwszy	płk Bolesław Frej
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Leplem (14-15 V 1920) bitwa pod Lipskiem (18–19 V 1920) bitwa pod Czernicą (24–25 VI 1920) bitwa pod Czernicą Wielką (4–5 VII 1920) bitwa nad Autą (4–6 lipca 1920) bitwa pod Mostami (22–23 VII 1920) bitwa pod Rosią (24-25 VII 1920) bitwa pod Ciechanowcem (1–3 VIII 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) bitwa pod Krwawym Borem (27–28 IX 1920)
Organizacja
Rodzaj wojsk	Piechota

Sztab 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej: gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański 4. z lewej, płk Edmund Kessler 2. z lewej

Oficerowie 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej w Wołkowysku, z płk Bolesławem Freyem pośrodku; 1919

Gen. Stanisław Szeptycki

Grób gen. Wacława Iwaszkiewicza na Cmentarzu Łyczakowskim (po lewej).

Formowanie

Wraz z wycofywaniem się wojsk niemieckich z terytorium Imperium Rosyjskiego, na opuszczonych przez nich terenach zamieszkanych przez Polaków zaczęły formować się polskie samoobrony kresowe. Polityczny mecenat nad nimi sprawował powstały w listopadzie 1918 Komitet Obrony Kresów Wschodnich^[1] pod prezesurą księcia Eustachego Sapiehy. Pojawiła się potrzeba włączenia ich w skład regularnego Wojska Polskiego. Cel ten miał zostać zrealizowany poprzez utworzenie Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Dywizja została sformowana zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego Józefa Piłsudskiego nr 1132/I z 26 listopada 1918 roku^[2]:

(…) Dla uchronienia Polaków i mienia polskiego na Kresach Wschodnich Naczelne Dowództwo WP zamierza tworzyć dywizję litewsko-białoruską, uwzględniając już tam istniejące związki. Społeczeństwo polskie przez „Komitet Obrony Kresów Wschodnich” niesie pomoc we wszystkich kierunkach^[1].

Dywizja Litewsko-Białoruska miała skupiać ochotników z Kresów Wschodnich, przede wszystkim zgrupowanych w istniejących już Samoobronach kresowych. Jej dowódcą został gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański^[1]. Według rozkazu Dywizja miała mieć następującą strukturę:

• 1 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: suwalskiego i kowieńskiego;
• 2 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: grodzieńskiego i białostockiego;
• 3 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: wileńskiego i mińskiego;
• pułk kawalerii;
• oddział artylerii^[1].

Zakładano przy tym, że z czasem Dywizja rozwinie się w trzypułkowe brygady. Początkowo tempo jej tworzenia było powolne. Pierwszym sformowanym pułkiem był miński pułk piechoty, utworzony rozkazem z 10 grudnia 1918 roku. W jego skład weszło ok. 1000 ochotników z grupy mińskiej pod dowództwem płk. Fabiana Kobordo. Następnie, 19 grudnia, utworzono wileński pułk strzelców pod dowództwem płk. Kazimierza Skrzyszewskiego. Formowanie Dywizji nabrało tempa dopiero w styczniu 1919 roku, po licznym napływie ochotników ze wschodu, przede wszystkim członków samoobrony Litwy i Białorusi. Początkowo miejscem organizacji Dywizji była Ostrów Mazowiecka, następnie miał się nim stać Wołkowysk^[1].

Działania zbrojne

Jesienią 1918 roku, kiedy Wojsko Polskie było jeszcze bardzo nieliczne i już zaangażowane w walki z Ukraińcami w Galicji Wschodniej, Dywizja Litewsko-Białoruska była jedną z zaledwie dwóch grup polskich wojsk działających na północno-wschodnim pograniczu Polski^[3]. Początkowo otrzymała ona rozkazy o charakterze defensywnym. 11 stycznia 1919 roku ukazała się instrukcja Sztabu Generalnego WP, która dawała jej bardziej ofensywne zadania. Zgodnie z nią, Dywizja powinna kierować się na Prużanę, Kobryń, Wołkowysk i Grodno, przejmując terytoria od wycofujących się wojsk niemieckich, a tym samym zapobiegając ich zajęciu przez Armię Czerwoną. Zadanie to jednak przekraczało możliwości Dywizji, liczącej wówczas nieco ponad 2 tysiące żołnierzy^[1].

Po reorganizacji Dywizja składała się z trzech brygad piechoty. W każdej brygadzie znajdowały się dwa pułki strzelców.

• Dowództwo dywizji
• I Brygada – płk Bolesław Frej (od 3 IV 1919)
  • Białostocki pułk strzelców
  • Lidzki pułk strzelców
• II Brygada – gen. ppor. Adam Mokrzecki (od 3 IV 1919)
  • Kowieński pułk strzelców
  • Grodzieński pułk strzelców
• III Brygada – płk Aleksander Boruszczak (od 3 IV 1919)
  • Wileński pułk strzelców
  • Miński pułk strzelców
• kompania telegraficzna

21 października 1919 na bazie dywizji sformowano dwie wielkie jednostki piechoty – 1 i 2 Dywizja Litewsko-Białoruska. W skład każdej z nich wchodziły dwie brygady złożone z dwóch pułków strzelców. Po reorganizacji struktura organizacyjna dywizji wyglądała następująco:

• dowództwo dywizji
• I Brygada
  • Wileński pułk strzelców
  • Miński Pułk Strzelców
• II Brygada
  • Grodzieński pułk strzelców
  • Nowogródzki pułk strzelców
• I Brygada Artylerii
• 1 pułk artylerii polowej Litewsko-Białoruski
• 1 dywizjon artylerii ciężkiej Litewski-Białoruski
• III dywizjon 3 pułku strzelców konnych
• XIX Batalion Saperów

7 października 1920 dywizja „zbuntowała się” i zajęła Wilno, a następnie weszła w skład Wojska Litwy Środkowej i została zreorganizowana. Na jej bazie utworzono trzy samodzielne brygady. Brygady I i II pozostały w dotychczasowym składzie. Brygadę III utworzono z 5 Ochotniczego pułku strzelców i 6 Harcerskiego pułku strzelców.

W wyniku kolejnej reorganizacji Wojsk Litwy Środkowej utworzono 1, 2 i 3 Dywizję Litewsko-Białoruską. W skład każdej z nich włączono dwa pułki strzelców. 5 Ochotniczy pułk strzelców został rozformowany, a 6 Harcerski pułk strzelców stał się jednostką samodzielną.

• 1 Dywizja Litewsko-Białoruska
  • Wileński pułk strzelców
  • Miński pułk strzelców
• 2 Dywizja Litewsko-Białoruska
  • Grodzieński pułk strzelców
  • Nowogródzki pułk strzelców
• 3 Dywizja Litewsko-Białoruska
  • Lidzki pułk strzelców
  • Kowieński pułk strzelców

12 października 1921 wszystkie dywizje i pułki przemianowano nadając im numerację obowiązującą w Wojsku Polskim. Równocześnie dywizje przeszły na „stopę pokojową”. W skład 1 Dywizji włączono Kowieński pułk strzelców. W skład 2 Dywizji włączono Słucki pułk strzelców i Białostocki pułk strzelców, a Grodzieński pułk strzelców podporządkowano 3 Dywizji. Skład 3 Dywizji uzupełnił 41 Suwalski pułk piechoty.

• 1 Dywizja - 19 Dywizja Piechoty
  • Kowieński pułk strzelców - 77 pułk piechoty (II RP)
  • Wileński pułk strzelców - 85 pułk strzelców wileńskich
  • Miński pułk strzelców - 86 pułk piechoty (II RP)
• 2 Dywizja - 20 Dywizja Piechoty
  • Słucki pułk strzelców - 78 pułk piechoty (II RP)
  • Białostocki pułk strzelców - 79 pułk piechoty (II RP)
  • Nowogródzki pułk strzelców - 80 pułk piechoty (II RP)
• 3 Dywizja - 29 Dywizja Piechoty (II RP)
  • Suwalski pułk strzelców - 41 Suwalski pułk piechoty
  • Lidzki pułk strzelców - 76 Lidzki pułk piechoty
  • Grodzieński pułk strzelców - 81 pułk strzelców grodzieńskich

Obsada personalna dowództwa dywizji

Dowódcy dywizji

• gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański (26 IX 1918 – 11 marca 1919
• gen. Stanisław Szeptycki (19 III – VI 1919)
• gen. Adam Wincenty Mokrzecki (VI – IX 1919)
• gen. Józef Lasocki (IX – 6 XII 1919)
• gen. Jan Rządkowski (6 XII 1919 – 31 VII 1920)
• gen. Stefan Latour (31 lipca 1920)
• gen. ppor. Władysław Bejnar (od 31 I 1921)

Szefowie sztabu

• płk SG Edmund Kessler
• ppłk SG Jan Kubin (1 VIII 1919 i 6 IV – 7 V 1920)
• ppłk SG Adam Nałęcz Nieniewski (V – VI 1920)
• mjr SG Władysław Powierza (VI – VIII 1920)

Oficerowie sztabu

• gen. ppor. lek. Aleksander Bernatowicz – szef sanitarny (1918–1919)
• gen. ppor. Wincenty Odyniec – stały pomocnik dowódcy dywizji (od 20 XII 1918)
• kpt. Władysław Gadomski – szef Oddziału Operacyjno-Informacyjnego (1920)
• por. Jan Certowicz – zastępca szefa sanitarnego (1918 – 1919)