Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
23 Pułk Ułanów Grodzieńskich
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
23 Pułk Ułanów Grodzieńskich (23 p.uł.) – oddział kawalerii Wojska Litwy Środkowej i Wojska Polskiego II RP oraz Armii Krajowej.
Pułk stacjonował w garnizonie Postawy. Święto pułkowe obchodzono 1 czerwca w rocznicę powstania pułku.
Oddział sformowany został w wyniku połączenia IV dywizjonu 3 pułku strzelców konnych, 211 pułku ułanów i 2 dywizjonu huzarów Litwy Środkowej. Numer „23" otrzymał 1 czerwca 1921.
Jednostka nawiązywała do tradycji 23 pułku Ułanów Litewskich z powstania listopadowego[5].
Remove ads
Formowania i walki o granice
Podsumowanie
Perspektywa
W walkach o granice II Rzeczypospolitej wzięło udział kilka jednostek kawaleryjskich, do których to bojowych tradycji i ciągłości organizacyjnej odwoływał się 23 pułk Ułanów Grodzieńskich.
Grodzieński pułk ułanów
Jednym z nich był utworzony w ramach Samoobrony Ziemi Grodzieńskiej oddział konnych wywiadowców Grodzieńskiego pułku strzelców por. Stanisława Czeczułowicza. W grudniu 1918[b] liczył on 3 oficerów, 43 szeregowych i 34 konie[7]. W styczniu 1919 zwiadowcy walczyli z oddziałami niemieckiej armii Ober-Ostu. 4 lutego 1919, kawalerzyści półszwadronu Ziemi Grodzieńskiej złożyli przysięgę wojskową, a 22 lutego zostali włączeni w skład Dywizji Litewsko-Białoruskiej, stacjonującej w owym czasie w Wołkowysku, stanowiąc jej kawalerię dywizyjną. W kwietniu 1919 półszwadron walczył w rejonie Baranowicz[8]. Tam został wzięty do niewoli sowieckiej, a następnie bestialsko zamordowany por. Stanisław Sołtan[9]. Wiosną 1919 półszwadron został przeformowany w szwadron Ułanów Grodzieńskich. 26 stycznia 1920, z oddziałów konnych wywiadowców Mińskiego i Wileńskiego pułku strzelców utworzono 2 szwadron Ułanów Grodzieńskich pod dowództwem por. Władysława Kamińskiego. Kilka dni później, oba dywizjony utworzyły III dywizjon 3 pułku strzelców konnych, pod dowództwem rtm. Jerzego Ursyna Niemcewicza. Dywizjon nadal wykonywał zadania jazdy organicznej Dywizji LB[10].
W trakcie lipcowego odwrotu sformowano kolejny szwadron. Wówczas dywizjon rtm. Jerzego Ursyna Niemcewicza liczył 15 oficerów, 4 podchorążych, 2 lekarzy i 546 szeregowych. Koni wystarczyło tylko dla około 50% stanu osobowego. W sierpniu dywizjon walczył w bitwie warszawskiej, a na przełomie września i października wziął udział w bitwie niemeńskiej. Następnie dołączył do grupy wojsk gen. Lucjana Żeligowskiego, których zadaniem było opanowanie Wilna, i 9 października 1920 wkroczył na czele oddziałów polskich do Wilna[11].
Będąc w składzie Wojsk Litwy Środkowej, dywizjon przyjął nazwę Grodzieńskiego pułku ułanów i wszedł w skład Wileńskiej Dywizji Jazdy[12]. 21 października 1920 do pułku włączony został Oddział Jazdy Kresowej rtm. Konrada Łozińskiego. W tym składzie, w dniach 12–25 listopada 1920, pułk uczestniczył w zagonie na Kiejdany. W lutym pułk został uzupełniony przez część III dywizjonu 2 pułku strzelców konnych (II dywizjon huzarów)[13].
23 pułk Ułanów Nadniemeńskich
Kolejną formacją, do której tradycji odwołuje się 23 pułk ułanów, był sformowany na początku lipca 1920 w Wilnie ochotniczy pułk jazdy rtm. Jerzego Dąbrowskiego, którego trzon stanowił IV dywizjon 3 pułku strzelców konnych[14]. W jego składzie był też szwadron marszowy i szwadron karabinów maszynowych pułku Jazdy Tatarskiej oraz oddział konnych wywiadowców Nowogródzkiego pułku strzelców. Oddział nazywany był pułkiem Obrony Wilna lub Jazdą rtm. Dąbrowskiego[15][16]. Po walkach w obronie Wilna do swej macierzystej formacji odszedł szwadron marszowy pułku Jazdy Tatarskiej, a rtm. Dąbrowski otrzymał rozkaz sformowania 211 ochotniczego pułku ułanów[17]. Ułani nadniemeńscy walczyli w bitwie warszawskiej, a następnie niemeńskiej. Potem dołączyli do grupy wojsk gen. Lucjana Żeligowskiego i w ich składzie ruszyli na Wilno. Pod koniec stycznia 1921 roku, 211 ochotniczy pułk Ułanów Nadniemeńskich został przeformowany w 23 pułk Ułanów Nadniemeńskich[18].
Rozkazem dowódcy wojsk Litwy Środkowej gen. Żeligowskiego z 30 maja 1921, dotychczasowy pułk Ułanów Grodzieńskich oraz pułk Ułanów Nadniemeńskich zostały połączone w jeden pułk jazdy – 23 pułk Ułanów Grodzieńskich[19].
Kawalerowie Virtuti Militari
 | ||
|---|---|---|
| st. uł. Adam Bałaga
kpr. Jan Bargłowski |
uł. Jan Jagodziński
por. Władysław II Kamiński nr 2136[e] |
wachm. Stanisław Skarżyński nr 4115[i]
plut. Apolinary Skobelki |
Remove ads
Pułk w okresie pokoju
Podsumowanie
Perspektywa
30 maja 1921 dotychczasowy pułk Ułanów Grodzieńskich oraz pułk Ułanów Nadniemeńskich zostały połączone w jeden pułk jazdy – 23 pułk Ułanów Grodzieńskich. Do maja 1922 pułk stacjonował poszczególnymi szwadronami we wsiach na Wileńszczyźnie. Po przyłączeniu Litwy Środkowej do Rzeczypospolitej, pułk w latach 1922–1924 wchodził w skład III Brygady Jazdy, w latach 1924–1937 był jednostką organiczną 3 Samodzielnej Brygady Kawalerii, a po reorganizacji kawalerii wiosną 1937 wszedł w skład Wileńskiej Brygady Kawalerii[22].
- Koszary
Do końca 1921 pododdziały 23 pułku ułanów pozostawały w różnych punktach linii demarkacyjnej, a przez kolejne kilka miesięcy kwaterowały w rozproszeniu w Mejszagole, Strzelczykach i Wielkiej Rzeszy. Dopiero od kwietnia 1922, kiedy Koszary Kalwaryjskie w Wilnie opuścił 13 pułk Ułanów Wileńskich, 23 puł. wszedł w jego miejsce. W 1927 po raz kolejny pułk przeszedł na kwatery polowe[n]. Dowództwo, drużyna dowódcy pułku, szkoła podoficerska, pluton łączności i trębaczy, ambulans sanitarny i weterynaryjny oraz oddział koni remontowych stanęły w Podbrodziu, 1. i 2. szwadron w Nowych Święcianach, pozostałe szwadrony liniowe oraz pluton ckm w dawnym klasztorze bazylianów w Berezweczu, szwadron ckm bez jednego plutonu w Białym Dworze[23]. W październiku 1929 szwadron 1. i szwadron ckm zamieniły się miejscami postoju. W Podbrodziu pododdziały zajmowały aż 18 wynajmowanych kwater, rozrzuconych w odległości do 4 km od siebie. Dodatkowo własnymi siłami żołnierze wybudowali dwie drewniane stajnie, odpowiednio na 50 i 80 koni. Latem 1930 rozpoczęto w Podbrodziu budowę pierwszego w II Rzeczypospolitej nowego kompleksu koszarowego dla pułku kawalerii. 23 października, do niewykończonych jeszcze koszar, wprowadził się 2/23 puł. Kilka dni później dołączyły do niego szwadrony z Berezwecza. 10 listopada 1932 do nowo oddanych budynków wprowadził szwadron ckm[23].
W 1935 pułk przeprowadził się do nowo wybudowanych koszar w Postawach. Jako pierwszy 5 stycznia przeniósł się do Postaw z Białego Dworu 1. szwadron, w drugiej połowie stycznia – 2. szwadron z Podbrodzia, a w trzeciej dekadzie kwietnia reszta pododdziałów pułku. Szwadron zapasowy 23 puł stacjonował w Grodnie[24].
Do dziś (2020) z koszar w Podobrodziu (ul. Vilniaus 100) zachował się tylko jeden, częściowo przebudowany obiekt, mieszczący pierwotnie dowództwo pułku. Pamiątką po polskich kawalerzystach jest dawny kościół garnizonowy (ul. Bażnyćios 20) będący siedzibą parafii wojskowej pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa[25].
Koszary w Postawach zachowały się do dziś (2020) praktycznie w całości i stanowią jeden z najcenniejszych zabytków polskiego budownictwa wojskowego okresu międzywojennego. Kompleks podzielony jest między kilku użytkowników: bloki FKW pełnią nadal funkcje mieszkalne, stajnie stoją po części nieużytkowane, po części zajęte przez różne firmy i magazyny; opuszczone koszarowce niszczeją, a w zabudowaniach pomocniczych kwateruje Postawski Oddział Pograniczny i szpital wojskowy organów Służby Pogranicznej[26].
Zajmowane przez szwadron zapasowy Koszary Bema w Grodnie zostały rozebrane, a ich teren zabudowany jest obecnie nowymi blokami mieszkalnymi[27].
- Konie
Pułk starał się ujednolicać maści koni w szwadronach według następujących kryteriów: 1. szwadron – konie ciemnogniade, 2. szwadron – gniade, 3. szwadron – jasne kasztany, 4. szwadron – kare, szwadron ciężkich karabinów maszynowych – gniade, pluton łączności – odmastki, pluton trębaczy – siwe[28].
Remove ads
Walki w kampanii wrześniowej
Podsumowanie
Perspektywa
Kampanię wrześniową pułk odbył w ramach Wileńskiej BK. Pierwszą walkę stoczył w okolicach m. Lubień. 5 września otrzymał rozkaz skierowania się w rejon Przedborza. Pułk został wzmocniony II baterią 3 dywizjonu artylerii konnej; dotarł tam 6 września po południu. Po przeprowadzeniu rozpoznania 2 szwadronem okazało się, że miejscowość zajęta jest przez piechotę i oddziały zmotoryzowane wroga. W tej sytuacji ppłk Zygmunt Miłkowski postanowił przeprowadzić atak z zaskoczenia i opanować Przedbórz. Podczas przygotowywania ataku pułk otrzymał drogą radiową rozkaz powrotu do brygady, która miała znajdować się w marszu na Niewierszyn. Zgodnie z rozkazem, pułk znalazł się w nakazanym rejonie przed świtem 7 września. Nie zastając tam własnych oddziałów, przemaszerował do lasów w okolicy Jaksonka.
Tego samego dnia około południa wyruszył drogą na Opoczno. W czasie przemarszu atakowany był przez lotnictwo nieprzyjaciela, które jednak nie zdołało wyrządzić większych szkód. Kiedy okazało się, że Opoczno zajęte jest przez Niemców płk Miłkowski wydał rozkaz przejścia swego zgrupowania do lasów brudzewickich. W nocy z 8 na 9 września pułk skierował się z rejonu Studzianny do lasów pod Przysuchą. W czasie przemarszu doszło do potyczki z niewielkim oddziałem niemieckim w okolicy Gielniowa, który po krótkiej walce został odrzucony, ale tabor pułku podczas tej potyczki uległ rozproszeniu. W nocy z 9 na 10 września oddziały polskie zostały otoczone w lasach w okolicy Przysuchy. Aby umożliwić wyjście z okrążenia, żołnierze 2 baterii 3 dak-u na rozkaz dowódcy zdemontowali i zniszczyli działa w okolicy Przysuchy i Ruskiego Brodu. W celu wydostania się z okrążenia, dowódca zarządził nocne natarcie, po którym pułk miał kierować się w Góry Świętokrzyskie. W nocy z 9 na 10 września doszło do walki z piechotą niemiecką. Po tym starciu oddział niemiecki został odrzucony, ale jednocześnie okazało się, że szwadrony 3. i 4. zostały odcięte od sił głównych. W tej sytuacji dowódca wydał rozkaz rozproszenia jednostki i przebijania się małymi grupami do rejonu Świętej Katarzyny.
Od 11 do 13 września dotarła tam większość rozbitych grup, lecz nie doszło do odtworzenia pułku. Niektóre drobne oddziały przekroczyły Wisłę, inne pozostały w Górach Świętokrzyskich aż do połowy października 1939 roku, kiedy zakończyły walkę.
Remove ads
Odtworzenie pułku w Armii Krajowej
Pułk został odtworzony w AK przez por. Jarosława Gąsiewskiego w lutym 1944. Pułk walczył na Wileńszczyźnie oraz Nowogródczyźnie. Następnie w Puszczy Kampinoskiej. Jednostka została rozbita przez Niemców 27–29 września 1944.
Symbole pułkowe
Podsumowanie
Perspektywa
Sztandar
Sztandar dla pułku został ofiarowany przez mieszkańców ziemi grodzieńskiej[32]. 13 sierpnia 1922 roku został poświęcony i wręczony w Wilnie na placu Łukiskim przez Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego[33].
- Powrześniowe losy sztandaru
Sztandar towarzyszył pułkowi w czasie jego działań bojowych. Po nocnych walkach z 9 na 10 września dowódca pułku ppłk dypl. Zygmunt Miłkowski resztki pobitego oddziału podzielił na małe grupki, które miały przedzierać się przez linie wroga. Tej samej nocy sztandar, owinięty w papę, zakopał w pobliżu małego strumyczka na skraju wysokopiennego lasu koło gajówki pod Przysuchą prawdopodobnie szef łączności pułku por. Henryk Rymaszewski. Wersję podważa relacja Borysa Sztarka, który w oflagu w Gross-Born II-B od Rymaszewskiego dowiedział się, że sztandar zabrał ze sobą plut. Kiełczewski, by przewieźć go do garnizonu w Postawach. Istnieją jeszcze inne wersje opisujące powrześniowe losy sztandaru. Kilka z nich zakłada, ze sztandar spłonął w czasie pożaru kościoła lub domu w którym był przechowywany[34].
Odznaka pamiątkowa
Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 4, poz. 43 z 30 stycznia 1923. Posiada kształt krzyża maltańskiego, którego ramiona pokryte są przezroczystą emalią pomarańczowa z białą obwódką. W jego centrum biała tarcza w srebrnej obwódce z numerem 23. Między ramionami krzyża srebrne ażurowe orły. Jednoczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze i emaliowana. Na rewersie grawerowany numer, stopień i nazwisko. Wymiary: 38x38 mm. Projekt: Witold Łada-Zabłocki. Wykonanie: Wiktor Gontarczyk - Warszawa[35][36].
Barwy
Żurawiejki
|
W boju krepkij, w miru sławnyj
|
Kto przykładem w boju świeci?
|
|
Wodku pijut, samyj gławnyj,
|
Są naiwni jak te dzieci,
|
| Po każdej zwrotce: Lance do boju, szable w dłoń, bolszewika goń, goń, goń! | |
Remove ads
Ułani grodzieńscy
Podsumowanie
Perspektywa
Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku
Żołnierze 23 pułku ułanów – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[48] oraz Muzeum Katyńskie[49][r][s].
Remove ads
Pamięć o pułku
- Kawaleryjskie tradycje 23 pułku Ułanów Grodzieńskich kultywuje Stowarzyszenie Kawalerii Ochotniczej im. 23 Pułku Ułanów Grodzieńskich z siedzibą w Żyrardowie[53].
- Tradycje 23 pułku Ułanów Grodzieńskich kultywowała w latach 90. XX w. 3 Brygada Pancerna z Trzebiatowa.
Uwagi
- Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[31].
- W 1921 roku przywrócono barwne proporczyki w broniach jezdnych.
- Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[51].
Remove ads
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads