5W + H

5W+H – angielskojęzyczny akronim oznaczający najważniejsze pytania: co, kto, kiedy, gdzie, dlaczego, jak (ang. what?, who?, when?, where?, why?, how?). Udzielenie odpowiedzi na te pytania uważa się za kluczowe dla zbierania informacji i rozwiązywania problemów w wielu dziedzinach, m.in. w dziennikarstwie, badaniach naukowych i śledztwach policyjnych^[1]. Zgodnie z zasadą pięciu W uzyskanie odpowiedzi na te podstawowe pytania jest niezbędne dla pełnego opisania danego tematu^[2][3]. Opis taki powinien zawierać odpowiedź na następujące pytania:

• Kto to zrobił?
• Co się wydarzyło?
• Kiedy to się stało?
• Gdzie wydarzenie miało miejsce?
• Dlaczego to się stało?

Niektórzy autorzy dodają szóste pytanie, jak (w jaki sposób to się wydarzyło), choć odpowiedź na to pytanie mogą zawierać również co, kiedy lub gdzie^[3].

By opis został uznany za kompletny, na każde z pytań musi paść konkretna, rzeczywista, oparta na faktach odpowiedź^[4]. Co ważne, na żadne z nich odpowiedź nie może brzmieć tak lub nie.

Historia

Retoryka

Zestaw standardowych pytań był używany jako sposób na formułowanie lub analizowanie pytań retorycznych przynajmniej od czasów antyku^[5].

Jak podaje pseudo-Augustyn(inne języki) w dziele De Rhetorica, retor Hermagoras z Temnos określił siedem okoliczności (μόρια περιστάσεως; dosł. elementów okoliczności), które traktował jako loci, czy też topoi niezbędne dla analizy danej kwestii^[a][6]. Były to pytania: kto, co, kiedy, gdzie, dlaczego, w jaki sposób, jakimi środkami (po łacinie odpowiednio: quis, quid, quando, ubi, cur, quem ad modum, quibus adminiculis)^[7][b].

Podobną metodę analityczną stosował Cyceron, jednak same pytania nie pojawiają się w jego pismach, choć ich wynalezienie przypisywał mu Tomasz Akwinata. Podobnie, Кwintylian omawia w swoich dziełach stosowanie loci argumentorum, jednak nie formułuje ich w postaci pytań^[7].

Gajusz Mariusz Wiktoryn zestawił stosowany przez Cycerona zestaw najważniejszych okoliczności z pytaniami o nie, stosowanymi przez Hermagorasa^[7]:

Juliusz Wiktoryn(inne języki) także dokonał podobnego zestawienia^[7].

Z kolei Boecjusz uznał siedem okoliczności za kluczowe dla skutecznego prowadzenia obrony i oskarżenia przed sądem. Były to pytania: kto, co, dlaczego, w jaki sposób, gdzie, kiedy, jakie (po łacinie odpowiednio quis, quid, cur, quomodo, ubi, quando, quibus auxiliis)^[7]. Zestaw pytań jako narzędzie naukowe powrócił w XII wieku wraz z pismami Teodoryka z Chartres i Jana z Salisbury^[7]. W XIII wieku sobór laterański IV (1215) zalecał spowiednikom, by przy zadawaniu grzesznikom pokuty rozważali zarówno sam grzech, jak i jego okoliczności. Jako wskazówkę używano kilku zbliżonych zestawów pytań^[c]:

Quis, quid, ubi, per quos, quoties, cur, quomodo, quando^[8].

Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando^[9].

Quis, quid, ubi, cum quo, quotiens, cur, quomodo, quando^[10].

Quid, quis, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando^[11].

Quid, ubi, quare, quantum, conditio, quomodo, quando: adiuncto quoties^[12].

Metoda pytań była również wykorzystywana do egzegezy i interpretacji tekstu świętych pism^[13].

Podobną metodę pytań proponował również XVI-wieczny angielski teoretyk retoryki i logik Thomas Wilson, którego rymowany wiersz zapewniał, że:

Who, what, and where, by what helpe, and by whose:
Why, how, and when, doe many things disclose^[14].

Po 1880 roku amerykański teolog William Cleaver Wilkinson spopularyzował stosowanie „trzech W” (What? Why? What of it?, czyli odpowiednio: Co? Dlaczego? Co z tego?) jako metodę studiowania Biblii. Choć prawdopodobnie to on ukuł termin „trzy W”, który z czasem rozszerzono do „pięciu W”, on sam nie rościł sobie praw do autorstwa samej metody:

„Co? Dlaczego? I co z tego?” – to (...) w istocie „metoda analizy stosowana przez mówców od niepamiętnych czasów. Najpierw fakty, potem dowody faktów, wreszcie ich konsekwencje. Tę metodę analizy często rozbudowuje się do tzw. Pięciu W: kiedy? gdzie? kto? co? dlaczego? W ten sposób zwraca się uwagę pobierającego nauki na: datę wydarzeń, miejsce ich zajścia, wypowiadające się lub uczestniczące w opowieści osoby, na wydarzenia lub stwierdzenia pojawiające się w samym tekście, wreszcie na zastosowanie i wykorzystanie nauki płynącej z danej lekcji.

Henry Clay Trumbull(inne języki), Teaching and Teachers^[15]

Metodę „pięciu W i jednego H” rozpropagował Rudyard Kipling, który w tomie Takie sobie bajeczki (1902), w opowieści pt. Słoniątko, zamieścił następujący czterowiersz:

I keep six honest serving-men

(They taught me all I knew);

Their names are What and Why and When

And How and Where and Who.

Do 1917 roku „pięć W” trafiło w Stanach Zjednoczonych do programów nauczania na zajęciach z dziennikarstwa w tamtejszych liceach^[16]. Już w latach 40. XX wieku w krajach anglosaskich tendencję do odpowiedzi na pięć bądź sześć kardynalnych pytań już w pierwszych akapitach tekstu uznawano jednak za staromodną i błędną:

Staromodny lead zawierający pięć W i jedno H, rozpropagowany w dużej mierze przez pulitzerowskie „nowe dziennikarstwo” i uświęcony przez szkoły, ustępuje obecnie miejsca o wiele elastyczniejszemu i interesującemu wprowadzeniu w typie feature lead, nawet w przypadku prostych tekstów informacyjnych.

Frank Luther Mott(inne języki), Trends in Newspaper Content^[17]

Wszyscy znacie, i, mam nadzieję, wszyscy uznajecie za błąd doktrynę pięciu W stosowaną w pierwszym zdaniu tekstu prasowego.

Philip F. Griffin, The Correlation of English and Journalism^[18]

W ostatnich kilku dekadach metodę pięciu W czasem błędnie przypisuje się Kiplingowi, szczególnie w dziełach na temat teorii zarządzania^[19][20], gdzie często zestawiana jest z metodą pięciu why^[21].

Zobacz też

• Metoda 5 Why

Uwagi

1. Choć dzieło początkowo przypisywano Augustynowi z Hippony, współcześnie uznaje się jego autorstwo za wątpliwe, zob. Edwin Carawan, „What the Laws have Prejudged: Παραγραφή and Early Issue Theory” w: Cecil W. Wooten, George Alexander Kennedy, red., The orator in action and theory in Greece and Rome, 2001.
2. Za Robertsonem przytaczającym wydanie Halma De rhetorica; oryginał Hermagorasa nie zachował się^[7].
3. Przypisy poniżej podano za: Robertson, op.cit.^[7]