Adria (lokal w Warszawie)

Adria – lokal gastronomiczno-rozrywkowy znajdujący się w latach 1931–1944 w śródmieściu Warszawy, przy ul. Moniuszki 10. W latach 30. XX w. najelegantszy lokal w stolicy^[1][2].

Adria

Siedziba „Adrii” – gmach Towarzystwa Riunione Adriatica di Sicurtà
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Moniuszki 10
Typ budynku	biurowiec
Architekt	Edward Eber
Właściciel	Franciszek Moszkowicz
Położenie na mapie Warszawy Adria
Położenie na mapie Polski Adria
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Adria
52°14′04,98″N 21°00′37,68″E

Polscy artyści, uczestnicy balu prasy
w „Adrii”, 1934

Stołówka powstańcza w „Adrii”, 1944

Rozbrajanie przez saperów niewybuchu pocisku moździerzowego 600 mm, który przebił kilka pięter kamienicy i utkwił w piwnicach „Adrii”, 1944

Obecny budynek dawnej siedziby „Adrii” przy ul. Moniuszki 8, 2019

Historia

Gmach Towarzystwa Riunione Adriatica di Sicurtà przy ul. Moniuszki 10 (po II wojnie światowej – Moniuszki 8^[3]), w którym mieściła się „Adria”, powstał w latach 1928–1930^[4]. Został zaprojektowany przez Edwarda Ebera^[1][5]. Jego żona Alicja Eber zaprojektowała szyld do restauracji „Adria”^[6], była także autorką fresku, który ozdabiał plafon „Adrii”^[a]. Lokal – przedsiębiorstwo kawiarniano-dancingowo-kabaretowe^[2] – znajdujące się w przyziemiu i podziemiach budynku, zaprojektowali: Edward Seydenbeutel, Jerzy Gelbard, Grzegorz Sigalin i Roman Sigalin^[1][7]. Mógł on pomieścić do 1500 gości^[8].

Lokal miał klimatyzację, ogrzewającą i filtrującą powietrze, które w ciągu godziny 5-krotnie wymieniało się w salach i 15-krotnie w kuchni^[2].

Lokal rozpoczął działalność w lutym 1931^[2]. „Adria” składała się z hallu, zimowego ogrodu kawiarnianego z ptakami i roślinami pod szklanym dachem, sali kawiarnianej, baru amerykańskiego, sali dancingowej, w której znajdował się mały parkiet i parkiet obrotowy^[9][5]. Dancing był czynny po południu i przez całą noc^[3]. W „Adrii” występowały m.in. orkiestry Jerzego Petersburskiego i Artura Golda^[10][3].

Twórcą, kierownikiem i współwłaścicielem lokalu był od ok. 1930 pochodzący ze Lwowa Franciszek Moszkowicz^[11][12]. „Adria” była najbardziej eleganckim lokalem w Warszawie, miejscem spotkań sfer rządzących i ówczesnej elity^[13]. Według relacji Moszkowicza z lipca 1935, do tego czasu zapłacił z tytułu zysków w „Adrii” milion zł podatków^[14].

W okresie okupacji niemieckiej „Adria” była chętnie odwiedzana przez funkcjonariuszy SS i policji niemieckiej. Po 1940 lokal miał status Nur für Deutsche^[15]. 22 maja 1943 żołnierz AK Jan Kryst ps. „Alan” przeprowadził w „Adrii” samotny atak na bawiących się tam Niemców. Zanim zginął zdołał zastrzelić trzech gestapowców^[16]. Jego czyn upamiętnia tablica umieszczona na ścianie budynku w październiku 1995^[17].

W czasie powstania warszawskiego mieściła się tam m.in. stołówka powstańcza. Na górnych piętrach gmachu przez krótki czas działała radiostacja „Błyskawica” oraz Wydział Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej^[13].

18 sierpnia 1944 w budynek przy ul. Moniuszki 10 trafił pocisk kalibru 600 mm wystrzelony z moździerza Karl Gerät. Pocisk przebił się przez wszystkie stropy, kopułę oraz parkiet restauracji "Adria" i ostatecznie zatrzymał się w piwnicach, ale nie eksplodował. Powstańczy saperzy rozbroili niewybuch^[18][19] i uzyskali z niego materiał wybuchowy, który został użyty do produkcji granatów. Skorupa pocisku pozostała w piwnicach „Adrii”. Odnaleziono ją w połowie lat 60. XX wieku, podczas usuwania gruzu przed odbudową restauracji i przekazano do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie^[20].

Po wojnie budynek odbudowano z przeznaczeniem dla Państwowego Zakładu Ubezpieczeń. W 1973 reaktywowano w nim lokal pod wcześniejszą nazwą^[13]. Był jedynym lokalem w Warszawie funkcjonującym w tym samym miejscu i pod oryginalną nazwą^[1]. Nowa „Adria” składała się z kawiarni i baru kawowego na parterze oraz restauracji w podziemiu^[13]. Restauracja była jedną z najbardziej eleganckich w Warszawie i była chętnie odwiedzana przez gości zagranicznych oraz polskich emigrantów odwiedzających Warszawę^[3]. Specjalizowała się w kuchni polskiej serwując dania z drobiu, ryb i dziczyzny. W latach 90. zachęcała do odwiedzin godzinami otwarcia od 10 rano do 4 rano, klimatyzacją i personelem władającym językami obcymi. W podziemiach otwarto nocny klub. Nową „Adrię” zamknięto w listopadzie 2005^[1].

W filmie

W 1933 we wnętrzach „Adrii” zrealizowano część zdjęć do filmu Jego ekscelencja subiekt.

Uwagi

1. Fresk nie istnieje.