Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Skrótowiec
wyraz utworzony przez skrócenie wyrażenia lub wyrazu Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Skrótowiec[1][2][3], in. akronim[2][4] (stgr. ἄκρος ákros „skrajny” + ὄνομα ónoma „imię, nazwa”) – słowo utworzone przez skrócenie wyrażenia składającego się z dwóch lub więcej słów, powstające z pierwszych liter lub pierwszych sylab poszczególnych wyrazów[4][5][6]. Istnieje także niewielka grupa skrótowców powstałych ze skrócenia jednego słowa. W ujęciu słowotwórczym skrótowce to specyficzna klasa derywatów (wyrazów pochodnych)[7]. Derywaty te funkcjonują zarówno w języku mówionym, jak i w postaci pisanej, co odróżnia je od skrótów sensu stricto, będących jedynie konwencjonalnym sposobem zapisu wyrazów lub ich połączeń[8].

Popularnie skrótowce bywają utożsamiane ze skrótami, choć według terminologii językoznawczej pojęcia te nie są tożsame. Czasem akronimy są traktowane jako specyficzny rodzaj skrótów[9][10].
Skrótowce wykazują często właściwości odmienne od reszty słownictwa; wiele z nich ma na przykład akcent oksytoniczny (akcent końcowy, na ostatniej sylabie), np. AWS (Akcja Wyborcza Solidarność) /awues/, BBC (British Broadcasting Corporation) /bibis-i/.
Skrótowce są środkiem ekonomii językowej, sprzyjającym wygodzie wypowiedzi; niemniej nadużywanie akronimów (zwłaszcza tych mniej spopularyzowanych) może tworzyć barierę w odbiorze tekstu[11].
Remove ads
Skrótowce w języku polskim
Podsumowanie
Perspektywa
Klasyfikacja skrótowców
Pierwsze próby stworzenia taksonomii skrótowców podjęli jeszcze przed II wojną światową Jan Otrębski i Henryk Ułaszyn; wyodrębnili oni wówczas cztery klasy. Jednak najbardziej znany jest podział rozpowszechniony przez Słownik poprawnej polszczyzny i Słownik ortograficzny języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka.
Skrótowce literowe
Skrótowce literowe składają się z pierwszych liter wyrazów skracanego wyrażenia, przy czym każda z tych liter wymawiana jest osobno, np.:
- AGD – artykuły gospodarstwa domowego /a-gie-de/
- AZS – Akademicki Związek Sportowy /a-zet-es/
- NBP – Narodowy Bank Polski /en-be-pe/
- BBWR – Bezpartyjny Blok Wspierania Reform lub Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem /be-be-wu-er/
- PZU – Powszechny Zakład Ubezpieczeń /pe-zet-u/
- RP – Rzeczpospolita Polska /er-pe/.
- WDC – Warszawski Dworzec Centralny[12] /wu-de-ce/
Zapisuje się je bez kropek po każdej literze. Przy odczytywaniu skrótowców literowych akcentuje się ostatnią sylabę, np. /pe-zet-u/[13].
Skrótowce głoskowe
Skrótowce głoskowe (głoskowce) składają się, tak jak literowce, z pierwszych liter skracanego wyrażenia, jednak litery te wymawiane są tu łącznie, jako suma głosek. Obejmują większość skrótowców zawierających jedną lub więcej niż jedną samogłoskę, np.:
- GUS – Główny Urząd Statystyczny /gus/
- OBOP – Ośrodek Badania Opinii Publicznej /obop/
- PAN – Polska Akademia Nauk /pan/
- ZUS – Zakład Ubezpieczeń Społecznych /zus/.
Przy odczytywaniu głoskowców akcentuje się przedostatnią sylabę, np. /obop/[14].
Skrótowce grupowe
Skrótowce grupowe (grupowce, sylabowce, zgłoskowce) składają się z grupy głosek (najczęściej pierwszych sylab), którymi rozpoczynają się słowa skracanego wyrażenia, i wymawiane są jako suma połączonych głosek (sylab). Do tej kategorii zaliczane są też skrótowce utworzone z połączenia sylab tego samego wyrazu (najczęściej pierwszej i ostatniej). Wielką literą pisana jest najczęściej tylko pierwsza litera skrótowca, np.:
Skrótowce mieszane
Skrótowce mieszane (kombinowane) mają niejednorodną strukturę, są kombinacjami dwóch lub nawet trzech wymienionych powyżej typów, w związku z czym wyróżnia się wśród nich:
- literowo-głoskowe, np.:
- literowo-grupowe, np.:
- głoskowo-grupowe, np.:
- Polmos – Polski Monopol Spirytusowy /polmos/
- grupowo-literowo-głoskowe (bardzo mała grupa), np.:
- Arged – artykuły gospodarstwa domowego /arged/[15].
Skrótowce złożeniowe
Skrótowce złożeniowe (w tym złożone z obcych elementów) to takie, w których skład wchodzi cały wyraz określany i część wyrazu określającego, np.:
- Investbank – bank inwestycyjny /investbank/
- Amerbank – bank amerykański /amerbank/.
Skrótowce angielskie w języku polskim
Wymawianie głoskowe skrótowców jest charakterystyczne dla języka polskiego, natomiast w innych językach mogą obowiązywać odmienne reguły. Na przykład w języku angielskim krótsze skrótowce wymawiane są literowo. W związku z tymi różnicami wiele literowców angielskich jest w języku polskim wymawianych głoskowo, np.:
- CMYK – Cyan Magenta Yellow Black: pol. /cmyk/, ang. /si-em-waɪ-ˈkeɪ/
- HIV – human immunodeficiency virus: pol. /hiw/, ang. /eɪtʃ-aɪ-ˈvi/
- UFO – unidentified flying object: pol. /ufo/, ang. /ju-ef-ˈəʊ/
- VIP – very important person: pol. /wip/, ang. /vi-aɪ-ˈpi/.
Wymawianie literowe dotyczy w angielskim skrótowców dwu-, trój- i niektórych czteroliterowych. Skrótowce pięcioliterowe i dłuższe, a także niektóre czteroliterowe, są podobnie jak w języku polskim wymawiane sylabicznie, np.:
- AIDS – acquired immunodeficiency syndrome: pol. /ejds/, ang. /eɪdz/
- NATO – North Atlantic Treaty Organization: pol. /nato/, ang. /neɪtəʊ/
- laser – light amplification by stimulated emission of radiation: pol. /laser/, ang. /leɪzə/
- radar – radio detection and ranging: pol. /radar/, ang. /reɪdə/.
Przykładem skrótowca w obydwu językach wymawianego literowo jest:
- HTML – Hypertext Markup Language: pol. /ha-te-em-el/, ang. /eɪʧ-ti-em-ˈel/.
Odmiana skrótowców
Zarówno skrótowce głoskowe, jak i literowe, które kończą się samogłoską, pozostają w języku polskim nieodmienne (np. PKO, USA), natomiast te zakończone spółgłoską odmieniają się jak rzeczowniki (np. ZUS, ONZ)[14]. Jeśli skrótowiec się odmienia, końcówki zapisuje się z użyciem łącznika, np.: w HTML-u, z GUS-em. Wyjątkiem są skrótowce kończące się na T lub Ł: w miejscowniku poza pierwszą literą zapisuje się je małymi literami oraz pomija łącznik, np.: WAT – Wacie[16]. Łącznik pomija się też, gdy skrótowiec kończy się małą literą: Polfa – Polfy.
Użycie apostrofu zamiast łącznika, np. DJ’a, jest niezgodne z polskimi przepisami ortograficznymi. Końcówkę należy zapisać małą literą i oddzielić ją od tematu za pomocą łącznika[17].
Remove ads
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads