Barysz

Barysz (ukr. Бариш) – wieś na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, w rejonie czortkowskim^[2]. Od 1947 wieś jest siedzibą rady wiejskiej^[3].

Barysz

Бариш

Baris na mapie z 1650 r.
Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Rejon	czortkowski
Wysokość	350 m n.p.m.
Populacja (2001) • liczba ludności	2489[1]
Nr kierunkowy	3544
Kod pocztowy	48424
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Barysz
Położenie na mapie Ukrainy Barysz
49°02′N 25°16′E
Strona internetowa

Historia

Barysz otrzymał prawa miejskie w roku 1559. Właścicielami Barysza byli przedstawiciele Jazłowieckich (założyciele miasta), od 1622 – Wolscy. Od 1623 właścicielami klucza baryskiego zostali Jarmolińscy i Stadniccy^[4]. Ostatnim właścicielem majątku w Baryszu był Władysław Świdrygiełło-Świderski, zamordowany w 1940 r. w więzieniu NKWD w Charkowie^[5][6].

W 1862 działała w Baryszu szkoła trywialna, która wchodziła w skład buczackiego szkolnego dystryktu. Mikołaj Pawłowski pracował w owej szkole jako nauczyciel^[7].

Po zakończeniu I wojny światowej, od listopada 1918 roku do lata 1919 roku Barysz znajdował się na obszarze kontrolowanym przez Zachodnioukraińską Republikę Ludową.

W II Rzeczypospolitej Barysz był miastem w województwie tarnopolskim, w powiecie buczackim. W 1921 roku mieszkało w nim 3003 Polaków, 1562 Ukraińców i 330 Żydów. W 1929 liczba mieszkańców wzrosła do 4795, a w 1939 roku do 7000.

Podczas okupacji niemieckiej we wrześniu 1942 roku wszystkich Żydów z Barysza przesiedlono do Buczacza^[8]. Mieszkające w Baryszu polskie małżeństwo Najbarów udzielało schronienia Żydom, za co w 1987 roku Instytut Jad Waszem uhonorował Franciszka i Marię Najbarów tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[9].

Podczas okupacji pozbawiony praw miejskich i włączony do nowej wiejskiej gminy Barysz. Po II wojnie światowej nie odzyskał praw miejskich.

5 lutego (według innych danych w nocy z 5 na 6 lutego^[10]) 1945 kureń UPA Petra Chamczuka „Bystrego” zamordował w Baryszu 135 osób. Zbrodnię tę opisał w swoim pamiętniku Jan Zaleski^[11]. Łącznie w latach 1941-1945 nacjonaliści ukraińscy zabili w Baryszu 199 Polaków^[12].

Osobny artykuł: Zbrodnie w Baryszu.

Po wojnie Polaków przesiedlano na tzw. Ziemie Odzyskane. Ostatni transport z Barysza wyjechał we wrześniu 1945^[13]. Pamięć o dawnym Baryszu kultywowana jest w Smardzowie na Dolnym Śląsku, gdzie co roku w przedostatnią sobotę sierpnia odbywają się uroczystości^[14].

Świątynie

• dawny kościół pw. Trójcy Przenajświętszej, od 90. lat XX w. cerkiew pw. Wniebowstąpienia Pańskiego - w 1559 r. wraz z otrzymaniem praw miejskich powstała w Baryszu parafia rzymskokatolicka. Jej fundatorem był Mikołaj Jazłowiecki, który wzniósł drewnianą świątynię. Przeszłą ona w ręce protestantów, ale w 1602 r. powróciła do katolików. W 1800 r. rozpoczęto budowę kościoła murowanego, którego fundatorami byli Kajetan Potocki i Romuald Maciej Szawłowski. W 1882 r. kościół konsekrowano, a w latach 1900 - 1906 znacznie rozbudowano. Zniszczony w czasie I wojny światowej, w latach następnych odbudowany. W czasie napadu UPA na Barysz w 1945 r. był schronieniem dla mieszkańców. Po ekspatriacji Polaków zamieniony na magazyn, po 1989 r. przekazany grekokatolikom^[15][16].

Ludzie związani z Baryszem

• Zygmunt Demianowski (2 maja 1850, Barysz – 1 stycznia 1926, Lwów^[17]) – profesor krajowej szkoły gospodarstwa lasowego we Lwowie, autor licznych zawodowych artykułów^[18].
• Ferdynand Drozdowski – nauczyciel, w 1932 mianowany kierownikiem 7-klasowej szkoły w Baryszu^[19].
• Józef Herbut (1933–2018) – ksiądz katolicki, filozof, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Opolskiego.
• Władysława Sieniawska – nauczycielka 7-klasowej szkoły powszechnej w Baryszu, w 1932 przeniesiona do 4-klasowej szkoły powszechnej w Jazłowcu^[20].
• ks. Onufry Wanczycki – proboszcz greckokatolicki, dziekan emeryt, członek Norodnego Domu, Ruskiej Rady oraz moskalofilskiego Towarzystwa im. Kaczkowskiego (1881)^[21].
• Roman Wasyłyk (ur. 1947 w Baryszu) – ukraiński malarz, ikonograf, profesor.