Bell Aircraft Corporation

Bell Aircraft Corporation – amerykańska wytwórnia lotnicza działająca w latach 1935–1960, z siedzibą w Buffalo, w stanie Nowy Jork^[1]. Wywodzi się od niej działające do dziś przedsiębiorstwo Bell Textron^[2].

Bell Aircraft Corporation

Samoloty myśliwskie Bell P-59 Airacomet (na pierwszym planie), P-63 Kingcobra i P-39 Airacobra w locie
Państwo	Stany Zjednoczone
Siedziba	Buffalo, Nowy Jork
Data powstania	1935
Data likwidacji	1960
brak współrzędnych

Działalność przedsiębiorstwa związana była głównie z lotnictwem wojskowym. Podczas II wojny światowej obejmowała w szczególności produkcję samolotów myśliwskich. Bell należał do pionierów w rozwoju śmigłowców^[3], których produkcja w okresie powojennym stała się podstawą jego działalności^[1]. Przedsiębiorstwo prowadziło prace badawczo-rozwojowe m.in. nad wykorzystaniem napędu odrzutowego. Do jego głównych osiągnięć należało opracowanie pierwszego amerykańskiego samolotu odrzutowego (P-59 Airacomet) oraz pierwszego na świecie samolotu ponaddźwiękowego (X-1)^[1].

Historia

Linia montażowa samolotów Bell P-39 Airacobra i P-63 Kingcobra w fabryce w Niagara Falls

Bell P-39 Airacobra w służbie USAAF, 1943

Bell X-1 z załogą, 1949

Zmiennowirnikowiec Bell XV-3 w locie, 1959

Śmigłowiec Bell 47

Śmigłowiec Bell UH-1 Iroquois

Przedsiębiorstwo zostało założone w 1935 roku przez Lawrence′a Bella, uprzednio dyrektora w Consolidated Aircraft Corporation, oraz dwóch innych członków kadry kierowniczej tej spółki – Raya Whitmana i Roberta Woodsa^[4]. Okazją była decyzja Consolidated o przeniesieniu działalności z Buffalo, w stanie Nowy Jork, do San Diego, w Kalifornii. Założona przez Bella spółka nabyła dawny zakład produkcyjny Consolidated w Buffalo^[a][1]. Lawrence Bell kierował przedsiębiorstwem przez ponad dwie dekady, do śmierci w 1956 roku^[5].

W pierwszych latach Bell Aircraft Corporation realizowało zlecenia na rzecz innych wytwórni lotniczych, wkrótce jednak spółka podjęła produkcję samolotów własnego projektu, wszystkich o przeznaczeniu wojskowym. Pierwszym modelem był ciężki samolot myśliwski YFM-1 Airacuda, oblatany w 1937 roku. Kolejnymi były myśliwce P-39 Airacobra oraz P-63 Kingcobra, które wykorzystywane były bojowo podczas II wojny światowej. Większość maszyn P-39 i P-63 służyła w lotnictwie radzieckim, dostarczona w ramach programu Lend-Lease^[4].

W 1940 roku produkcję samolotów przeniesiono z Buffalo do nowo otwartej fabryki w pobliskim Niagara Falls, wybudowanej przy wsparciu finansowym rządu federalnego^[6]. Wielkość zatrudnienia wzrosła z około 1000 pracowników w momencie przystąpienia Stanów Zjednoczonych do wojny^[7] do 36 000 w szczytowym okresie produkcji wojennej^[6].

W 1942 roku Bell opracował pierwszy samolot z napędem odrzutowym w historii amerykańskiego lotnictwa – myśliwski P-59 Airacomet. Dalsze prace nad myśliwcami odrzutowymi zaowocowały eksperymentalnymi modelami XP-83^[4] i X-1. Ten ostatni, napędzany silnikiem rakietowym, był pierwszym samolotem ponaddźwiękowym na świecie; w 1947 roku po raz pierwszy przekroczył w locie barierę dźwięku. Kolejnymi samolotami eksperymentalnymi Bella były X-2^[1], przeznaczony do lotu z prędkościami przekraczającymi 2 Ma^[6], oraz X-5, w którym zastosowano zmienną geometrię skrzydeł^[1]. Prace badawcze nad tymi samolotami były prowadzone we współpracy z US Army Air Forces (od 1947 US Air Force) i NACA^[4][8].

W latach 1943–1945 na zlecenie rządu federalnego Bell Aircraft Corporation zarządzało fabryką w Marietcie, w stanie Georgia, w której prowadzono produkcję samolotów bombowych Boeing B-29 Superfortress. Wyprodukowano tam 663 egzemplarze tego samolotu. Zakład zatrudniał ponad 28 000 pracowników^[7].

W 1941 roku Bell rozpoczął prace badawczo-rozwojowe nad śmigłowcami^[4], po tym gdy Arthur Young(inne języki), jeden z pionierów w tej dziedzinie, przedstawił kierownictwu spółki jego dotychczasowe osiągnięcia z miniaturowymi modelami tych maszyn^[9]. Rezultatem był oblot w 1943 roku eksperymentalnego śmigłowca Model 30, a dwa lata później – Model 47, który wprowadzono do produkcji seryjnej, przeznaczony zarówno na rynek cywilny, jak i wojskowy. Model 47 był pierwszym amerykańskim śmigłowcem, który uzyskał certyfikat zdatności do lotu(inne języki)^[4]. W latach 50. w odpowiedzi na zapotrzebowanie US Army opracowano śmigłowiec wielozadaniowy UH-1 Iroquois^[9][8], a dla US Navy – śmigłowiec HSL, przeznaczony do zwalczania okrętów podwodnych^[8].

Spółka eksperymentowała ponadto z pionowzlotami, opracowując konstrukcje ATV(inne języki) (1953) i X-14 (1957)^[1], a także zmiennowirnikowcami(inne języki) (XV-3)^[9]. Prowadziła również produkcję pocisków rakietowych AAM-N-5 Meteor(inne języki)^[6] i GAM-63 Rascal^[8].

W 1951 roku, w związku z rosnącą rolą śmigłowców w działalności przedsiębiorstwa, utworzono odrębny dział ich produkcji (Helicopter Division), którego siedzibę i zakład produkcyjny ulokowano w Fort Worth, w Teksasie^[9]. W 1954 roku Bell był największym producentem śmigłowców w kraju. Przedsiębiorstwo wytwarzało wówczas więcej tych maszyn niż wszyscy pozostali producenci razem wzięci^[8]. W 1957 roku na bazie Helicopter Division utworzono spółkę-córkę Bell Helicopter Corporation^[9].

W 1960 roku Bell Aircraft Corporation, zmagające się z trudnościami finansowymi, zostało nabyte przez koncern przemysłowy Textron(inne języki)^[3]. Bell Helicopter do 1976 roku stał się największym pod względem wielkości sprzedaży działem koncernu Textron, na co istotny wpływ miały doświadczenia wojny wietnamskiej, które wykazały wysoką przydatność śmigłowców w zastosowaniach wojskowych. W 1982 roku nazwa Bell Helicopter została zmieniona na Bell Helicopter Textron^[9]. Spółka ta prowadzi działalność do dziś pod nazwą Bell Textron, a posługuje się marką Bell^[2].

Modele

Samoloty^[10]:

• YFM-1 Airacuda (1937, 13 egzemplarzy^[4])
• P-39 Airacobra (1939, 9558^[1] lub 9588 egzemplarzy^[4])
• XFL Airabonita (1940, 1 egzemplarz)
• P-59 Airacomet (1942, 66 egzemplarzy)
• P-63 Kingcobra (1942, 3302 egzemplarze^[1])
• L-39 (1946, 2 egzemplarze)
• XP-77 (1944, 2 egzemplarze)
• XP-83 (1945, 2 egzemplarze)
• X-1 (1946, 7 egzemplarzy)
• X-2 (1952, 2 egzemplarze)
• X-5 (1951, 2 egzemplarze)

Pionowzloty i zmiennowirnikowce(inne języki):

• ATV(inne języki) (1954, 1 egzemplarz)^[10]
• X-14 (1957, 1 egzemplarz)^[1]
• XV-3 (1955, 2 egzemplarze)^[11]

Śmigłowce^[12]:

• Model 30 (1943, 3 egzemplarze)
• Model 47 / H-13 Sioux (1945, ponad 6000 egzemplarzy^[1])
• Model 42(inne języki) (1946, 3 egzemplarze)
• Model 48 / YH-12(inne języki) (1946, 13 egzemplarzy)
• Model 54 / XH-15(inne języki) (1948, 3 egzemplarze)
• Model 61 / HSL (1953, 53 egzemplarze)
• Model 201 / XH-13F(inne języki) (1954, 1 egzemplarz)
• Model 204 / UH-1 Iroquois (1956, ponad 13 000 egzemplarzy^[1])

Pociski rakietowe:

• AAM-N-5 Meteor(inne języki)^[6]
• GAM-63 Rascal^[8]

Uwagi

1. Wcześniej, do końca I wojny światowej zakład ten należał do Curtiss Aeroplane and Motor Company^[6].