Gładkokrowiak okazały

Gładkokrowiak okazały, białokrowiak okazały (Aspropaxillus giganteus (Sowerby) Kühner & Maire) – gatunek grzybów należący do rzędu pieczarkowców (Agaricales)^[1].

Gładkokrowiak okazały

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	gąskowate
Rodzaj	gładkokrowiak
Gatunek	gładkokrowiak okazały
Nazwa systematyczna
Aspropaxillus giganteus (Sowerby) Kühner & Maire Bull. trimest. Soc. mycol. Fr. 50: 13 (1934)

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Aspropaxillus, Tricholomataceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy zdiagnozował go James Sowerby w 1800 r., nadając mu nazwę Agaricus giganteus. Obecne miano, uznane przez Index Fungorum, nadali mu Robert Kühner i René Charles Maire w 1934 r.^[1]

Nazwę polską białokrowiak okazały zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r.^[2] Po przeniesieniu gatunku do rodzaju Aspropaxillus nazwa ta stała się niespójna z naukową. Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała używanie nazwy gładkokrowiak okazały w 2025 r.^[3]

Synonimy^[4]:

• Agaricus giganteus Sowerby 1800
• Clitocybe gigantea (Sowerby) Quél. 1872
• Leucopaxillus giganteus (Sowerby) Singer 1939
• Leucopaxillus giganteus subsp. buekkensis Bohus 1958
• Leucopaxillus giganteus var. coalescens Calonge & M. Seq. 2003
• Omphalia geotropa var. gigantea (Sowerby) Quél. 1886
• Paxillus giganteus (Sowerby) Fr. 1874

Morfologia

Kapelusz

O średnicy 10–35 cm, początkowo łukowaty, potem płaski, na koniec lejkowato wklęsły, zawsze bez garba. Brzeg początkowo podwinięty i delikatnie owłosiony, u dorosłych okazów ostry i faliście powyginany^[5]. Rekordowy okaz miał kapelusz o średnicy 45 cm^[6].

Blaszki

Gęste, wąskie, sprężyste i głęboko zbiegające na trzon. U młodych okazów białe, u starszych skórzastożółtawe, na koniec brązowe. Po uciśnięciu brązowieją^[5].

Trzon

Wysokość 5–10 cm, szerokość 2–4 cm, twardy, pełny, włóknisty. Początkowo biały, potem coraz ciemniejszy, w końcu brudnobrązowy^[5].

Miąższ

Twardy, o barwie od białej do kremowobiałej, po ususzeniu brązowy, u starszych okazów wodnisty. Smak słodkawy, zapach spermy^[5].

Wysyp zarodników

Biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, 6–9 × 4–5,5 μm, słabo amyloidalne^[6].

Gatunki podobne

• Lejkówka żółtobrązowa (Infundibulicybe gibba). Jest również biaława i lejkowata, ale znacznie mniejsza, a jej zarodniki są nieamyloidalne i nie elipsoidalne, lecz pestkowate^[6].
• Infundibulicybe geotropa. Jest lejkowata, ale zwykle mniejsza z wyższym trzonem. Jej zarodniki są nieamyloidalne^[6]. Na kapeluszu ma zawsze wydatny garbek^[5].

Występowanie i siedlisko

Gładkokrowiak okazały jest szeroko rozprzestrzeniony w Ameryce Północnej i Europie. Odnotowano jego występowanie także w Korei, Japonii i na Nowej Zelandii^[7]. Władysław Wojewoda w zestawieniu wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski przytacza tylko 3 jego stanowiska z uwagą, że rozprzestrzenienie i stopień zagrożenia tego gatunku nie są znane^[2]. Bardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Zaliczony w nim jest do gatunków rzadkich i wartych objęcia ochroną^[8].

Naziemny grzyb saprotroficzny. Występuje na łąkach, pastwiskach, w sadach, ogrodach i innych trawiastych miejscach, w świetlistych lasach liściastych i mieszanych. Owocniki od lipca do października^[5]. Czasami tworzy czarcie kręgi^[6].

Znaczenie

• Jest grzybem jadalnym^[5], ale o małej wartości smakowej. Najlepiej przed ugotowaniem pokroić go w cienkie paski. Nadaje się do zup, risotto i do sosów^[6].
• Zawiera klitocybinę A i B. Substancje te hamują rozwój prątka gruźlicy^[9].