Billy Wilder

Billy Wilder (właśc. Samuel Wilder; ur. 22 czerwca 1906 w Suchej Beskidzkiej, zm. 27 marca 2002 w Los Angeles) – amerykański reżyser, scenarzysta i producent filmowy. Siedmiokrotny laureat nagrody Akademii Filmowej.

Billy Wilder

Billy Wilder (lata 40. XX wieku)
Prawdziwe imię i nazwisko	Samuel Wilder
Data i miejsce urodzenia	22 czerwca 1906 Sucha Beskidzka
Data i miejsce śmierci	27 marca 2002 Los Angeles
Zawód	reżyser, scenarzysta, producent filmowy
Współmałżonek	Judith Coppicus (1936–1946; rozwód) ​Audrey Young (1949–2002; jego śmierć)
Lata aktywności	1929–1981

Twórca klasycznych obrazów hollywoodzkich, reprezentujących różne gatunki filmowe – od kina noir, Podwójne ubezpieczenie (1944), Stracony weekend (1945), i gorzkich dramatów psychologicznych, Bulwar Zachodzącego Słońca (1950), po komedie romantyczne, Pół żartem, pół serio (1959), Garsoniera (1960). Odznaczony Narodowym Medalem Sztuki.

Życiorys

Jego rodzice prowadzili restaurację dworcową w Suchej (obecnie Sucha Beskidzka w Polsce, ówcześnie Austro-Węgry). Wyjechał do Wiednia, skąd pochodziła jego rodzina (jako miejsce urodzenia podawał Wiedeń). Planował zostać prawnikiem, ale został reporterem wiedeńskiej gazety. Wykorzystując swe doświadczenie, przeniósł się do Berlina, gdzie pracował dla największej w mieście gazety ilustrowanej.

Od 1929 pisał scenariusze do wielu niemieckich filmów. Używał wówczas nazwiska Billie Wilder. W 1933, po dojściu do władzy Adolfa Hitlera, wyemigrował do Paryża, a potem do Stanów Zjednoczonych. Gdy przybył do Hollywood, znał tylko kilka słów w języku angielskim, ale uczył się bardzo szybko. Dzięki kontaktom z Peterem Lorre, z którym wspólnie mieszkał, szybko wszedł do amerykańskiego świata filmu.

W 1938 rozpoczął współpracę ze scenarzystą Charlesem Brackettem, z którym napisał scenariusze do filmów Ninoczka (1939) Ernsta Lubitscha i Ognista kula (1941) Howarda Hawksa. Później współpracowali przy reżyserowanych przez samego Wildera obrazach Pięć grobów na drodze do Kairu (1943), Stracony weekend (1945) oraz Bulwar Zachodzącego Słońca (1950). Jego ulubionym aktorem był Jack Lemmon.

Przeszedł na emeryturę w 1981. W 1988 otrzymał Nagrodę im. Irvinga G. Thalberga. Zmarł na zapalenie płuc w zachodnim Los Angeles. Został pochowany na cmentarzu Westwood Village Memorial Park Cemetery w Westwood (Los Angeles).

Był dwukrotnie żonaty: w latach 1936–1946 z Judith Coppicus, od 1949 z piosenkarką i aktorką Audrey Young. Z pierwszego małżeństwa miał urodzone w 1939 bliźnięta, Victorię i Vincenta (zmarł po narodzinach).

Wybrana filmografia

Gloria Swanson i Wilder (lata 50.)

Tablica pamiątkowa na rynku w Suchej Beskidzkiej (2013)

Tablica poświęcona Wilderowi w Berlinie (w Schöneberg), Victoria-Luise-Platz 11

Grób Wildera w Westwood (2007)

Reżyser

• 1934: Mauvaise Graine / Złe nasienie
• 1942: Major i mała
• 1943: Pięć grobów na drodze do Kairu
• 1944: Podwójne ubezpieczenie
• 1945: Stracony weekend
• 1948: Cesarski walc
• 1948: Sprawa zagraniczna
• 1950: Bulwar Zachodzącego Słońca
• 1951: As w potrzasku
• 1953: Stalag 17
• 1954: Sabrina
• 1955: Słomiany wdowiec
• 1957: Miłość po południu
• 1957: Świadek oskarżenia
• 1957: W duchu St. Louis
• 1959: Pół żartem, pół serio
• 1960: Garsoniera
• 1961: Raz, dwa, trzy
• 1963: Słodka Irma
• 1964: Pocałuj mnie, głuptasie
• 1966: Szczęście Harry’ego
• 1970: Prywatne życie Sherlocka Holmesa
• 1972: Avanti!
• 1974: Strona tytułowa
• 1978: Fedora
• 1981: Najlepszy kumpel

Nagrody

• Nagroda Akademii Filmowej:
  • 1946: Stracony weekend (najlepszy film, najlepsza reżyseria, najlepszy scenariusz adaptowany)
  • 1951: Bulwar Zachodzącego Słońca (najlepszy scenariusz oryginalny)
  • 1961: Garsoniera (najlepszy film, najlepsza reżyseria, najlepszy scenariusz oryginalny)
• Złoty Glob:
  • 1946:Stracony weekend ( najlepszy reżyser)
  • 1951: Bulwar Zachodzącego Słońca (najlepszy reżyser)
  • 1955: Sabrina (najlepszy scenariusz)
• BAFTA:
  • 1961: Garsoniera (najlepszy film)
• Festiwal Filmowy w Cannes:
  • 1946: Stracony weekend (Złota Palma)
• Nagrody Honorowe:
  • 1972: Honorowy Złoty Lew (Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji)
  • 1988: Nagroda im. Irvinga G. Thalberga
  • 1993: Honorowy Złoty Niedźwiedź (Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie)

Książki o Billym Wilderze

• Edward Sochacki: Billy Wilder. Pół żartem, pół serio. Sucha Beskidzka: Gmina Sucha Beskidzka, 2020, 64 strony.