Bioko

Bioko (do 1973 zwana Fernando Po, Fernando Poo, w latach 1973–1979 Macias Nguema, bubi Ëtulá a Ëri) – wulkaniczna wyspa należąca do Gwinei Równikowej. Największa wyspa tego państwa.

Bioko

Ëtulá a Ëri

Zdjęcie satelitarne wyspy
Kontynent	Afryka
Państwo	Gwinea Równikowa
Akwen	Zatoka Bonny
Archipelag	Linia Kamerunu
Powierzchnia	2017 km²
Najwyższy punkt	Pico de Santa Isabel, 3008 m n.p.m.
Populacja (2015) • liczba ludności • gęstość	335 048[1] 166.1 os./km²
Położenie na mapie Gwinei Równikowej Bioko
3°30′N 8°42′E

Geografia

Wybrzeże Bioko

Wyspa oddzieliła się od kontynentu 12 tys. lat temu^[2][3]. Położona jest w Zatoce Bonny, części Zatoki Gwinejskiej u zachodnich wybrzeży Afryki, blisko 25 km od wybrzeży Kamerunu^[4], 100 km na południe od wybrzeży Nigerii i 160 km na północny zachód od kontynentalnej części Gwinei Równikowej (zachodnia Afryka)^[5]. Jest ostatnią z łańcucha czterech wysp ciągnących się przez 540 km w kierunku południowo-wschodnim, położonym w Zatoce Gwinejskiej^[6]. Wyspa ma pochodzenie wulkaniczne i kształt równoległoboku^[5], o dłuższych bokach leżących w osi północny wschód – południowy zachód. Długość wyspy wynosi ok. 70 km, szerokość od 30 do 38 km^[7]. Najbardziej na północ wysuniętym punktem wyspy jest Punta Europa, na południe – Punta de Santiago, a na zachód – Punta de Segre^[7].

Powierzchnia wynosi 2017 km²^[5]. Najwyższym, wulkanicznym szczytem jest Pico Basilé – 3008 m n.p.m. (dawniej Pico de Santa Isabel, 2850 m n.p.m.^[7]), usytuowany w północnej części wyspy. Jest to jedyny krajowy wulkan (ostatnia erupcja w 1923)^[4]. Na wyspie znajdują się także wulkaniczne jeziora kraterowe, między innymi Loreto i Claret^[8]. W południowej części wznosi się szczyt Caldera – 2261 m n.p.m. (dawniej pod nazwą Pico Serrano, 2442 m n.p.m.^[7]).

Klimat

Klimat jest równikowy wilgotny odmiany monsunowej, występuje jedna pora deszczowa (kwiecień–październik) – inaczej niż na kontynentalnej części Gwinei Równikowej. Roczna suma opadów wynosi od 2000 do 10 000 mm. Temperatura minimalna wynosi 20–21 °C, maksymalna 27–31 °C^[8].

Podział administracyjny

Bioko podzielone jest na dwie prowincje Bioko Norte i mniej licznie zamieszkałą prowincję Bioko Sur^[8][1]. Na wyspie znajduje się stolica państwa, Malabo (145 tys. mieszkańców – szacunkowo 2014^[4]). Inne większym miastem jest Luba, stolica Bioko Sur^[8].

Demografia

W 2015 populacja wyspy wynosiła 334 463 i stanowiła 27,3% populacji całego kraju^[1]; dla porównania, w 2001 było to 260 462 osób^[5]. Rdzennymi mieszkańcami wyspy są członkowie plemienia Bubi^[3], zaliczanego do językowej grupy Bantu^[7]; ludzie zamieszkują tę wyspę od 1800 lat^[6].

Historia

Wyspa została odkryta w 1472 przez portugalskiego żeglarza Fernão do Pó, który nazwał ją Flor Formosa (port. Piękny Kwiat)^[5][3]. Szybko jednak nadano jej nazwę na cześć odkrywcy (Fernão do Po w czasach portugalskich, natomiast jako kolonia hiszpańska Fernando Poo).

W latach 1827–1858 Brytyjczycy wynajmowali od Hiszpanów bazy w Port Clarence (obecnie Malabo) i San Carlos (obecnie Luba). Były one oparciem dla patroli pod dowództwem Fitzwilliama Owena, zwalczających w tym rejonie handel niewolnikami^[7]. Hiszpanie wyparli Brytyjczyków z wyspy w 1855 r.^[9][3] W 1854 na Bioko sprowadzono z Wyspy Świętego Tomasza kakaowce, co zmieniło gospodarkę kraju; w latach 60. XIX wieku ich uprawa zaczęła dominować w gospodarce kraju. Na wyspę wprowadzono także kawowce. Rdzenni mieszkańcy nie chcieli pracować na plantacjach, przez co pracowników sprowadzano z różnych krajów – Angoli, Mozambiku, Ghany, państw Półwyspu Malajskiego i Chin. Ostatecznie zaczęto ich sprowadzać z Nigerii. Zatrudnieni pracownicy byli jednak źle traktowani; by zaprzestać tego, w grudniu 1942 władze Nigerii i Hiszpanii podpisały specjalny traktat^[10]. W 1888 roku na wyspie przebywał polski podróżnik Stefan Szolc-Rogoziński, który zakupił 500 hektarową plantację kakao i wraz z Leopoldem Janikowskim prowadził badania nad plemieniem Bubi.

Od 1968 Bioko wchodzi w skład niepodległej Gwinei Równikowej^[3]. Podzielono wyspę na dwie prowincje Bioko Północne (Bioko Norte) oraz Bioko Południowe (Bioko Sur). W 1973 r. pod rządami Francisco Macías Nguema Bidyogo wyspie nadano nazwę Isla Macias Nguema Bidyogo. Przyjęła nazwę Bioko w 1979 roku na cześć Adolfo Bioko, królewskiego syna i brata króla Moka Malabo^[5].

Szata roślinna

Na Bioko odnotowano 1200 gatunków roślin, z czego 3% to endemity^[6]. Lasy na wyspie są w dobrym stanie, w przeciwieństwie do lasów w kontynentalnej części kraju. Założone niegdyś przez Hiszpanów plantacje kakaowców zarosły lasem równikowym^[3]. Można wyróżnić sześć typów roślinności na wyspie. Nizinne lasy deszczowe występują od poziomu do 800 m n.p.m. Przypominają swój odpowiednik z kontynentu, ale są uboższe gatunkowo, głównie ze względu na brak drzew z rodzaju Aucoumea; są jednak bogate w endemiczne figowce (Ficus). Górskie lasy występują od 800 m n.p.m. do 1400 m n.p.m. W nich odnaleźć można liczne endemity, jak paprocie z rodzaju Cyathea. Między 1500 a 2500 m n.p.m. rosną lasy mgliste (mossy forests). Ponad 2500 m n.p.m. występują tylko zakrzewienia i subalpejskie łąki. Szóstym typem roślinności są namorzyny, rosnące u ujść rzek na wyspie^[6].

Fauna

Na wyspie odnotowano 65 gatunków ssaków, w tym 26 nietoperzy^[6]. W 1986 na wyspie przeprowadzono badania związane z szykowanym wówczas sprawozdaniem Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN); wyspę uznano wówczas za jedno z najważniejszych miejsc na świecie, które należałoby objąć badaniami małp^[3].

Lista gatunków naczelnych

mandryl równikowy

koczkodanowate:

• mandryl równikowy (Mandrillus leucophaeus)
• gereza czarna (Colobus satanas)
• gerezanka równikowa (Piliocolobus pennanti)
• koczkodan stokowy (Cercopithecus preussi)
• koczkodan czerwonouchy (Cercopithecus erythrotis)
• koczkodan czubaty (Cercopithecus pogonias)
• koczkodan białonosy (Cercopithecus nictitans)

galagowate:

• galagosek zatokowy (Sciurocheirus alleni)
• igłoszpon szary (Euoticus pallidus)

Pośród innych ssaków wartymi wymienienia są: arbogóralek szary (Dendrohyrax dorsalis), łuskowiec leśny (Manis tricuspis), dujker zatokowy (Cephalophus ogilbyi), dujkerczyk modry (Philantomba monticola). Ponadto spotkać tu można wiewiórkolotki, jeżozwierze, pojany i wielkoszczury^[3].

Dujker zatokowy (Cephalophus ogilbyi)

Treron krasnonosy (Treron calvus)

Na Bioko odnotowano 143 gatunki ptaków^[6]. Wiadomo o przynajmniej dwóch endemicznych; są to krępnik czarnogłowy (Batis poensis) i szlarnik brunatny (Zosterops brunneus). Z nieendemicznych gatunków występują tu na przykład żako (Psittacus erithacus), krępaczki białoszyje (Dyaphorophyia castanea), ibisy białowąse (Bostrychia hagedash), łowce czekoladowe (Halcyon badia), dziwogony widłosterne (Dicrurus modestus)^[2], krogulce trzypręgowe (Accipiter tachiro), trerony krasnonose (Treron calvus) i dzięcioły zmienne (Dendropicos elliotii). Badania nad awifauną wyspy rozpoczęły się jednak dopiero w momencie uzyskania niepodległości Gwinei Równikowej, czyli w 1968; ogółem awifauna całego kraju jest dość słabo poznana (stan wiedzy z 2016). Najdokładniejsze badania prowadzono jak dotąd przez około 100 dni w okresie od 1989 do 1992^[2].

Na plażach Bioko gniazdują 4 gatunki żółwi morskich^[2][6] – żółw zielony (Chelonia mydas), żółw skórzasty (Dermochelys coriacea), żółw szylkretowy (Eretmochelys imbricata) i żółw oliwkowy (Lepidochelys olivacea). Są to 4 spośród 52 gatunków gadów stwierdzonych na wyspach. Ponadto na Bioko występują przedstawiciele 43 gatunków ryb i 33 gatunków płazów. Jedyną endemiczną rybą jest Aphyosemion oeseri^[6].

Zagrożenia

Największymi niebezpieczeństwami dla dziko występujących tu zwierząt i roślin jest kłusownictwo (mięso małp cieszy się szczególnym popytem) oraz skażenie środowiska naturalnego wydobywaną w pobliżu wyspy ropą naftową. W 2007 r. ówczesny prezydent kraju Teodoro Obiang Nguema Mbasogo zarządził zakaz polowania na małpy oraz spożywania ich mięsa i handlu nim, który pomógł jednak tylko tymczasowo^[3]. Innym zagrożeniem dla rodzimej przyrody jest nadmierny wypas^[8]. W 1998 rozpoczęto Bioko Biodiversity Protection Program^[2].