Brama południowa opactwa w Krzeszowie

Brama południowa opactwa w Krzeszowie – znajduje się w murze zespołu klasztornego. Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków jako integralna część Pomnika Historii.

Brama południowa opactwa w Krzeszowie

nr rej. 204/A/04/1-13 z 12.01.2004[1]
brama południowa opactwa
Państwo	Polska
Miejscowość	Krzeszów
Adres	Pl. Jana Pawła II 58-405 Krzeszów
Typ budynku	brama wjazdowa
Styl architektoniczny	barok
Ukończenie budowy	1 poł. XVIII wieku
Pierwszy właściciel	opactwo cystersów w Krzeszowie
Kolejni właściciele	państwo pruskie, Kościół katolicki
Obecny właściciel	diecezja legnicka
Położenie na mapie Polski Brama południowa opactwa w Krzeszowie
50°43′51,2″N 16°04′10,3″E
Strona internetowa

Historia

Brama południowa^[2] została wzniesiona w pierwszej połowie XVIII wieku^[3] jako element monumentalnego zespołu klasztornego opactwa cysterskiego w Krzeszowie. Powstała w okresie intensywnej barokowej przebudowy i rozbudowy zespołu, mającej na celu podkreślenie znaczenia zakonu oraz jego pozycji religijnej i gospodarczej. Brama pełniła funkcję reprezentacyjną, prowadzącą wprost na dziedziniec klasztorny^[4].

Osobny artykuł: Mur graniczny opactwa w Krzeszowie.

Osobny artykuł: Ogród klasztorny w Krzeszowie.

Po sekularyzacji dóbr klasztornych w 1810 roku obiekt przeszedł na własność państwa pruskiego. Obecnie należy do diecezji legnickiej^[5].

Znaczenie i ochrona konserwatorska

Brama stanowi cenny przykład barokowej architektury sakralnej i ogrodowej. Jej dekoracyjna forma, wykorzystanie klasycznych porządków architektonicznych oraz bogaty detal rzeźbiarski świadczą o wysokim poziomie artystycznym. Obiekt wpisano do rejestru zabytków decyzją z 12 stycznia 2004 roku jako część zespołu opactwa cysterskiego w Krzeszowie (nr rej. 204/A/04/1-13)^[1].

Osobny artykuł: Pocysterskie opactwo w Krzeszowie.

W 2004 roku zespół klasztorny w Krzeszowie, w tym brama południowa, został uznany za Pomnik historii — jedną z najważniejszych form ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce^[6].

Charakterystyka

Brama została wzniesiona w pierwszej połowie XVIII wieku^[3]. Ma charakter reprezentacyjny i pełni funkcję architektonicznego wejścia na teren opactwa.

Materiały i technika wykonania

Została wzniesiona z kamienia oraz pełnej cegły ceramicznej^[3], łączonych zaprawą wapienną. Powierzchnia została otynkowana gładko zatartym tynkiem wapiennym. Węgary (ościeżnice) oraz detale architektoniczne wykonane są z piaskowca. Drewniana, dwuskrzydłowa brama posiada dekoracyjne, promieniście (odśrodkowo) ułożone deski^[4].

Układ przestrzenny

Brama została zbudowana na planie dwóch trapezoidów o falistym obrysie, połączonych odcinkiem muru zbliżonym do prostokąta^[4].

Bryła i elewacja

Brama jest jednokondygnacyjna, jednoprzelotowa i trójosiowa. Boczne osie tworzą rozbudowane węgary posadowione na cokole, ujęte po bokach pojedynczymi kolumnami w porządku jońskim. W dalszej części węgary rozchodzą się kulisowo w formie pilastrów o profilach wklęsło-wypukłych. Kolumny i pilastry wspierają faliste belkowanie, podzielone gierowanym gzymsem, który przechodzi przez całą szerokość bramy^[4].

Przelot bramy ujęty jest ościeżnicami w formie pilastrów i zamknięty pełnym łukiem ze zwornikiem sięgającym do gzymsu kordonowego. Bramę wieńczy profilowany, gierowany gzyms koronujący, prosty nad węgarami, nad przelotem przechodzący w łuk o profilu wklęsło-wypukłym. Na skrajnych osiach gzymsu umieszczono kamienne wazony z girlandami, a na osi środkowej — putto z krzyżem^[3].

Bibliografia

• Broniewski, T., Architektura baroku w Polsce, Ossolineum, Wrocław 1981.
• Dziurla, H., Krzeszów, Wrocław 1974.
• Pilch, J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2005.
• Staffa, M. (red.), Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 8: Kotlina Kamiennogórska, Wrocław 1997.
• Urząd Ochrony Zabytków – decyzja o wpisie do rejestru zabytków (nr 204/A/04/1-13).

Zobacz też

• Budynek bramy zachodniej opactwa w Krzeszowie
• Mur graniczny opactwa w Krzeszowie