Chrobotek kubkowaty

Chrobotek kubkowaty (Cladonia pyxidata (L.) Hoffm.) – gatunek grzybów należący do rodziny chrobotkowatych (Cladoniaceae)^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Chrobotek kubkowaty

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	misecznicowce
Rodzina	chrobotkowate
Rodzaj	chrobotek
Gatunek	chrobotek kubkowaty
Nazwa systematyczna
Cladonia pyxidata (L.) Hoffm. Deutschl. Fl., Zweiter Theil (Erlangen): 121 (1796)

Piętrowe podecja

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cladonia, Cladoniaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1753 Karol Linneusz nadając mu nazwę Lichen pyxidatus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1796 Georg Franz Hoffmann, przenosząc go do rodzaju Cladonia^[1].

Synonimy^[3]:

• Cenomyce pyxidata (L.) Ach. 1810
• Cladonia conchata Nyl. 1860
• Cladonia neglecta (Flörke) Spreng. 1827
• Lichen pyxidatus L. 1753)

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2].

Charakterystyka

Na podłożu tworzy plechę pierwotną złożoną z drobnych lub dość dużych łuseczek o długości 2–5 mm i szerokości 1–3 mm. Są one wcinane lub karbowane, na górnej powierzchni mają barwę od oliwkowej do brunatnej, na dolnej są białawe. Mogą być trwałe lub zanikające. Z plechy tej wyrastają podecja o wysokości 5–20(30) mm i szerokości 8–12 mm. Podecja są zazwyczaj pojedyncze, rzadziej tworzą 2–3 pięterka (proliferacja), przy czym wyższe pięterka wyrastają z brzegu niższych. Dolna część podecjów jest pokryta ciągłą korą, natomiast w górnej części i w zagłębieniach kieliszków kora tworzy areolki lub brodawki. Na podecjach brak urwistków, brak też łusek, lub co najwyżej występują tylko u ich podstawy. Podecja mają barwę szarą, oliwkową lub brunatnozielonawą^[4]. Reakcje barwne: Pd + czerwone, K –^[5]. Reakcje barwne: plecha Pd+ czerwony, K–^[5].

Zazwyczaj na brzegach kieliszków wyrastają brązowe pyknidia. Są zanurzone w plesze i wewnątrz zawierają bezbarwną, galaretowatą substancję^[4]. Na brzegach kieliszków częste są też brązowe apotecja, występujące pojedynczo lub w grupach po kilka. Mają średnicę 0,5–5 mm i są siedzące lub mają krótkie trzoneczki. W jednym worku powstaje po 8 bezbarwnych, jednokomórkowych zarodników o rozmiarach 9–15 × 3,5–4 μm^[5].

Kwasy porostowe: wytwarza kwas protocetrariowy^[4].

Występowanie i siedlisko

Występuje na wszystkich kontynentach świata, również na Antarktydzie, w Arktyce i na wielu wyspach^[6]. W Polsce występuje pospolicie na terenie całego kraju^[5].

Spotykany jest w lasach iglastych i mieszanych oraz na terenach otwartych. Rośnie na piaszczystej lub próchnicznej glebie, u podstawy pni drzew, czasami także na słomianych dachach^[5]. Preferuje gleby kwaśne. Najliczniej występuje na obszarach o klimacie zimnym i umiarkowanym^[4].

Gatunki podobne

• chrobotek rozetkowy (Cladonia pocillum). Rośnie na podłożu wapiennym i łuski jego plechy pierwotnej tworzą duże rozetki,
• chrobotek strzępiasty (Cladonia fimbriatum). Ma bardziej wysmukłe podecja i bez areolek.
• chrobotek kieliszkowaty (Cladonia chlorophaea), często tworzy piętrowe podecja^[5].

Najbardziej podobny jest chrobotek rozetkowy i czasami trudno jest te dwa gatunki odróżnić. Niektórzy lichenolodzy podają w wątpliwość odrębność gatunkową chrobotka rozetkowego, uważając go tylko za związany z wapiennym podłożem ekotyp chrobotka kubkowatego^[4]. Przeprowadzone w USA badania genetyczne w obrębie form zaliczanych do C. pocillum i C. pyxidata wykazały jednak istnienie odrębności genetycznej między tymi gatunkami, oraz że C. pocillum wywodzi się z linii rozwojowej C. pyxidata (był on jego przodkiem). Na obecnym poziomie wiedzy należy uznać odrębność tych gatunków, tym bardziej, że występują one w różnych siedliskach^[7]. Morfologicznie chrobotek kubkowaty od chrobotka rozetkowego odróżnia się mniejszymi i nie błyszczącymi łuskami plechy podstawowej, brakiem różowych odcieni na podecjach i zazwyczaj kulistymi apotecjami. Odróżnienie po tych cechach możliwe jest jednak tylko na świeżych okazach, okazy zielnikowe są trudne lub niemożliwe do rozróżnienia^[8].