Otężałkowate

Otężałkowate, cibotiowate (Cibotiaceae) – monotypowa rodzina paproci z rzędu olbrzymkowców (Cyatheales). Obejmuje jeden rodzaj otężałka^[4], cibotium^[5] (Cibotium Kaulf.) z około 11 gatunkami. Należą tu paprocie naziemne występujące we wschodniej Azji, na Hawajach oraz w Ameryce Środkowej. Wyróżniają się wśród innych przedstawicieli rzędu osobliwą budową zarodników oraz liczbą chromosomów wynoszącą x=68^[6].

Otężałkowate

Cibotium menziesii
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Klasa	paprocie
Podklasa	paprotkowe
Rząd	olbrzymkowce
Rodzina	otężałkowate
Nazwa systematyczna
Cibotiaceae Korall in. A. Smith et al., Taxon 55: 712. 21 Sep 2006[3]
Typ nomenklatoryczny
Cibotium Kaulf. (1820)[3]

Cibotium chamissoi

Roślinozwierzęta z kłącza Cibotium barometz na ilustracji z 1791

Włoski pokrywające te rośliny były tradycyjnie wykorzystywane na Archipelagu Malajskim do tamowania krwotoków zewnętrznych. W XIX wieku ich zastosowanie zostało szeroko spopularyzowane, wykorzystywane były powszechnie w Europie np. podczas zabiegów operacyjnych. Owłosione kłącza Cibotium barometz docierające z Azji do Europy przez wieki uznawane były za tajemnicze roślinozwierzęta (Agnus scythicus)^[7].

Morfologia

Kłącze masywne, pełzające, podnoszące się lub prosto wzniesione i osiągające do 6 m wysokości, solonosteliczne lub diktiosteliczne. W części szczytowej oraz przy trwałych nasadach ogonków liściowych miękko, żółto owłosione. Liście okazałe, osiągające 2–4 m długości, z blaszką podwójnie lub bardziej pierzasto podzieloną. Ogonki liściowe u nasady są owłosione. Wiązki przewodzące otwarte proste, rozgałęzione widlasto lub pierzaste. Zalążnie powstają na końcach wiązek^[6].

Systematyka

W obrębie rzędu olbrzymkowców Cyatheales rodzina Cibotiaceae zajmuje pozycję siostrzaną względem rodziny diksoniowatych Dicksoniaceae i Metaxyaceae^[2].

Rodzina wyróżniona została dopiero w 2006 roku^[6] i utrzymana w systemie PPG I z 2016^[2]. Wcześniej była opisywana jako podrodzina Cibotioideae Nayar, Taxon 19:234. 1970 w obrębie szeroko ujmowanych olbrzymkowatych Cyatheaceae. W niektórych ujęciach wciąż utrzymywane jest szerokie ujęcie olbrzymkowatych^[8].

Pozycja rodziny w kladogramie rzędu olbrzymkowców według systemu PPG I (2016)^[2]:

olbrzymkowce	olbrzymkowate Cyatheaceae otężałkowate Cibotiaceae Metaxyaceae diksoniowate Dicksoniaceae Culcitaceae Plagiogyriaceae Loxsomataceae Thyrsopteridaceae

Podział rodziny

• rodzaj otężałka, cibotium Cibotium Kaulfuss, Berlin. Jahrb. Pharm. Verbundenen Wiss. 21: 53. 1820^[9]

Wykaz gatunków o nazwach zaakceptowanych według The Plant List^[10][5]:

• Cibotium assamicum Hook.
• Cibotium barometz (L.) J. Sm.
• Cibotium chamissoi Kaulf. – cibotium Chamissa, otężałka Chamissa
• Cibotium cumingii Kunze
• Cibotium glaucum (Sm.) Hook. & Arn. – cibotium sine, otężałka siny
• Cibotium regale Verschaff. & Lem. – cibotium królewskie, otężałka królewski
• Cibotium schiedei Schltdl. & Cham. – cibotium Schiedego, otężałka Schiedego
• Cibotium splendens (Gaudich.) Krajina ex Skottsb.