Dom na pustkowiu (film)

Dom na pustkowiu – polski czarno-biały film psychologiczny z 1949 roku, pierwszy film w reżyserii Jana Rybkowskiego. Pierwowzorem scenariusza do filmu było opowiadanie autorstwa Jarosława Iwaszkiewicza pod tym samym tytułem.

Dom na pustkowiu

Gatunek	Film psychologiczny dramat
Rok produkcji	1949
Data premiery	27 marca 1950
Kraj produkcji	Polska
Język	polski
Czas trwania	82 minuty
Reżyseria	Jan Rybkowski
Scenariusz	Jarosław Iwaszkiewicz
Główne role	Aleksandra Śląska Maria Gella
Muzyka	Jan Maklakiewicz
Zdjęcia	Stanisław Wohl
Montaż	Lidia Pstrokońska
Produkcja	Zespół Produkcyjny ZAF

Praca nad filmem

Rybkowski podjął pracę nad filmem w roku 1947; w trakcie realizacji wprowadzano rozmaite zmiany scenariuszowe i niektóre epizody kręcono ponownie. „Dom na pustkowiu” miał premierę na festiwalu w Wenecji w roku 1949, jednak w związku z zastrzeżeniami ze strony władz kinematografii i Ministerstwa Kultury nie skierowano go do rozpowszechniania. Poddany został dalszym przeróbkom; ich celem było nasycenie stosunkowo apolitycznej fabuły elementami będącymi apologią władzy ludowej. Pomimo tego podczas kolaudacji w Wiśle kolejna wersja również została mocno skrytykowana. Włodzimierz Sokorski pisał, że w utworze nie przezwyciężono „tendencji nacjonalistyczno-prawicowych”, że jest „czasowo opóźniony” i ma „fałszywy wydźwięk ideologiczno-artystyczny”, promując „fałszywą koncepcję solidaryzmu narodowego i mieszczańskiego pseudohumanizmu”. W rezultacie film poddano dalszym, tym razem już gruntownym zmianom; wyeliminowano sceny dotyczące Powstania Warszawskiego, dodano epizody które przedstawiają konspiratorów z AK w świetle karykaturalnym i epizody narastania świadomości klasowej, a film zakończono sceną entuzjastycznego odczytania manifestu, w którym konspiratorzy witają wkraczającą na tereny kraju armię polską w braterskim sojuszu z Armią Radziecką. Ta wersja ostatecznie skierowana została do kin, choć ona również nie spotkała się z pełną aprobatą. Krzysztof Teodor Toeplitz oceniał, że kolegialne przeróbki co prawda transplantują na grunt polski „zasady współpracy, szeroko stosowanej w Związku Radzieckim”, niemniej zauważył, że film ma tylko „pozory rewolucyjności”^[1].

Fabuła

Trwa wojna. Pod Warszawą mieszkają młoda dziewczyna Basia i jej ciotka Kazia. Pewnego razu w ich domu pojawia się Hubert, inżynier i konspirator, związany z lewicowym ruchem oporu. Kobiety przyjmują go z niechęcią i obawą. Pomiędzy nim a Basią budzi się miłość. Dziewczyna i jej ciotka dołączają do pracy konspiracyjnej. Po wybuchu w stolicy powstania Hubert opuszcza podwarszawski dom i wraz z małą fabryczką amunicji przenosi się na Starówkę.

Obsada

• Aleksandra Śląska – Basia
• Maria Gella – ciocia Kazia
• Jerzy Śliwiński – Hubert
• Krystyna Ciechomska – Hanka, koleżanka Basi
• Halina Drohocka – nauczycielka
• Edward Dziewoński – Jurek, narzeczony Hanki
• Klemens Mielczarek – Wicek
• Zbigniew Skowroński – towarzysz Jan
• Maria Dąbrowska
• Lucjan Dytrych
• Danuta Korolewicz
• Zofia Łapicka
• Michał Melina
• Adam Mikołajewski
• Konstanty Pągowski
• Stefan Śródka – węglarz
• Ludwik Tatarski