Fallodeum

Fallodeum^[1] (phallodeum) – narząd rozrodczy występujący u płazów beznogich (Gymnophiona).

ilustracja fallodeum Geotrypetes seraphini

Geotrypetes seraphini in vivo

Proces poszukiwania partnerów u beznogich jest słabo poznany. Nie wydają one dźwięków jak płazy bezogonowe (Anura), a żyjąc w ściółce i glebie nie mogą przyciągać swym ubarwieniem jak płazy ogoniaste (Caudata); Bodźce zapachowe przypuszczalnie odgrywają główną rolę^[2].

Kloaka samców tych zwierząt jest rodzajem rurki, podzieloną na przednie urodeum i tylne phallodeum, wysuwalny narząd kopulacyjny; fallodeum dojrzałych samców można również podzielić na dwa obszary: przednią część z wyraźnym zdobieniem, która tworzy bardziej dystalną część wywiniętego prącia, oraz strukturalnie prostszą tylną część, która tworzy bliższą szypułkę wywiniętego fallusa^[3]. Może być ono okolone przez guzki, bądź zadziorki, rozciągać się na nim mogą też różne wygrzbiecenia lub rowki. U wszystkich Gymnophiona występuje wspomniane fallodeum^[2].

Tenże narząd wywraca się stroną i razem z urodeum, leżącym wówczas wewnątrz niego, tworzy rodzaj prącia^[3]. W trakcie kopulacji (trwającej 2–3 godziny, w trakcie której partnerzy są spleceni ciałami oraz dotykają się własnymi kloakami^[2]) do narządu rozrodczego samicy wprowadzane jest fallodeum, umożliwia ono zajście zapłodnienia wewnętrznego^[1]; w wyniku ukrwienia powiększa się ono znacznie, co zapobiega wypadnięciu z kloaki samicy, gdy rozmnażający się partnerzy zostaną spłoszeni lub się przemieszczają^[2]. Niekiedy ukrwiony narząd może być duży, o średnicy porównywalnej do średnicy ciała samego płaza. Po kopulacji nabrzmiałe phallodeum samca jest chowane dopiero wtedy, kiedy ulegnie znacznemu zmniejszeniu się^[2].

Morfologia fallodeum jest zmienna, bogata w detale i z tego powodu potencjalnie stanowi narzędzie do ustalania filogenetycznych powiązań między płazami beznogimi na poziomie gatunków^[3].