Franciszek Venulet

Franciszek Venulet (ur. 16 listopada 1878 w Warszawie, zm. 14 listopada 1967 w Łodzi) – polski lekarz patolog i fizjopatolog, nauczyciel akademicki, profesor uniwersytetów: Moskiewskiego, Warszawskiego i Łódzkiego oraz Akademii Medycznej w Łodzi.

Franciszek Venulet

Data i miejsce urodzenia	16 listopada 1878 Warszawa
Data i miejsce śmierci	14 listopada 1967 Łódź
Miejsce spoczynku	Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie
Zawód, zajęcie	lekarz patolog i fizjopatolog, nauczyciel akademicki
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	profesor
Alma Mater	Cesarski Uniwersytet Warszawski (Wydział Lekarski), doktorat: Uniwersytet Moskiewski
Uczelnia	Uniwersytet Moskiewski, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Łódzki, Akademia Medyczna w Łodzi
Rodzice	Franciszek, Natalia z d. Ernst
Małżeństwo	Jadwiga z d. Heuss
Dzieci	Maria, Jan
Odznaczenia

Życiorys

Edukacja

Po ukończeniu Drugiego Gimnazjum Klasycznego w Warszawie studiował medycynę na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim (ros. Императорский Варшавский Университет). Studia skończył z odznaczeniem w roku 1904^[1][2].

Początek pracy zawodowej i specjalistyczne studia zagraniczne

Warszawa

Pracę zawodową rozpoczął (wrzesień 1904 – kwiecień 1905) w Szpitalu Ewangelickim w Warszawie, na Oddziale Wewnętrznym (interna), którym kierował dr Leon Babiński^[a][1][2].

Moskwa – Berlin – Monachium – Moskwa

Po wyjeździe do Moskwy pracował początkowo (7 miesięcy od kwietnia 1905) w Szpitalu św. Włodzimierza, na oddziałach pediatrycznych (błonica, płonica, chirurgia dziecięca)^[1]. W roku 1906 odbył studia specjalistyczne z anatomii patologicznej w Berlinie, a w roku 1908 – studia uzupełniające w Monachium. W roku 1910 obronił w Moskwie pracę doktorską O zmianach węzłów wewnątrzsercowych w doświadczalnym zapaleniu osierdzia, a w 1912 roku uzyskał habilitację na Uniwersytecie Moskiewskim^[1][2]. Wykład habilitacyjny wygłosił na temat^[1]: Znaczenie badań doświadczalnych dla nauki o powstawaniu nowotworów. Po habilitacji zajmował stanowisko prosektora w Katedrze Patologii Ogólnej i Doświadczalnej Uniwersytetu Moskiewskiego^[1][2][4] i w Instytucie im. Morozowa (1911–1913)^[4][5], w którym zajmowano się nowotworami złośliwymi^[1]. Prowadził też wykłady z patologii ogólnej nowotworów złośliwych oraz z patologii ogólnej w pełnym zakresie (rok akademicki 1913/1914). W latach 1914–1918 wykładał patologię doświadczalną (część kursu patologii). W roku 1918 wrócił do Polski^[1][4].

Praca zawodowa po powrocie do Polski

Łódzkie Towarzystwo Lekarskie w roku 1923 (uroczystość pożegnania Antoniego Mikulskiego, przenoszącego się z Łodzi do Uniwersytetu Wileńskiego)

Lata 1918–1939

W okresie 1918–1925 mieszkał i pracował w Łodzi^[b]. Do końca roku 1924 kierował Miejską Pracownią Bakteriologiczną^[1][2][4]. Był również kierownikiem filii Państwowego Zakładu Higieny w Łodzi (wcześniej Państwowy Zakład Epidemiologiczny)^[2][4][6]. W roku akademickim 1923/1924 dojeżdżał do Warszawy na wykłady patologii ogólnej i doświadczalnej. Z końcem roku 1924 zdecydował się na rezygnację z pracy w obu instytucjach łódzkich (w tymże roku otrzymał tytuł członka honorowego Łódzkiego Towarzystwa Lekarskiego) i w styczniu 1925 roku przeprowadził się do Warszawy^[1][4].

W Warszawie Franciszek Venulet, poza pracą dydaktyczną^[c] i naukową, prowadził intensywną działalność organizacyjną i społeczną. Uzyskał dotację Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Fundacji Rockefellera na zakup aparatury dla pracowni naukowo-badawczych i organizację biblioteki, działał m.in. jako przewodniczący Sądu Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej (1929), przewodniczący Towarzystwa Biologicznego (1930), członek Rady Naukowej Lotniczo-Lekarskiej (1931)^[d], delegat Wydziału Lekarskiego do senatu UW (rok akad. 1932/1933), kurator Żydowskiego Stowarzyszenia Medyków^[1][e]. W roku akademickim 1934/1935 pełnił funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego UW^[1][4].

Był członkiem Towarzystwa Lekarskiego Łódzkiego (od 1926)^[f]. Uczestniczył w pracach Polskiego Towarzystwa Medycyny Społecznej, o czym świadczy m.in. odczyt Wpływ amonjaku na równowagę kwasowo-zasadową, przygotowany wspólnie z Franciszkiem Goebelem^[9] i Ryszardem Tislowitzem^[10], który opublikowano w roku 1936^[11][g]. Utrzymywał kontakty naukowe ze specjalistami z innych krajów (w roku 1931 przez kilka miesięcy przebywał we Włoszech; uczestniczył w licznych międzynarodowych kongresach)^[1].

Demonstrował demokratyczne przekonania polityczne; skłaniał się do poglądów Tadeusza Kotarbińskiego (zob. np. etyka niezależna)^[1].

Lata 1939–1945

W czasie okupacji niemieckiej (1939–1945) uczestniczył w działalności tajnego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego^[6] (w tym w Prywatnej Szkole Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego w Warszawie dr. Jana Zaorskiego^[h], oficjalnie „Prywatna Szkoła Zawodowa dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego”^[13][14][15]) oraz Uniwersytetu Ziem Zachodnich. Prowadził wykłady dla 402 słuchaczy w 11 kompletach (142 osoby zdały egzamin)^[1]. Istotną pomocą dla słuchaczy kursu patologii ogólnej były dwa pierwsze wydania podręcznika „Fizjopatologia ogólna”, napisanego już w czasie okupacji^[1].

Prof. Venulet był inwigilowany przez gestapo, a jego domek przy ul. Czerniakowskiej dwukrotnie rewidowano. W czasie powstania warszawskiego został całkowicie zniszczony^[1].

Po wojnie

W roku 1945 zamieszkał w Łodzi. Był współorganizatorem i profesorem kontraktowym Uniwersytetu Łódzkiego, a w roku 1950 został profesorem zwyczajnym nowo utworzonej Akademii Medycznej (miał wówczas 72 lata)^[1][6]. Zorganizował nowy Zakład Patologii Ogólnej i Doświadczalnej (ul. Narutowicza 60). W latach 1946–1961 wykonano tam prace naukowe, których wyniki stały się tematem 103 publikacji i podstawą sześciu prac doktorskich^[1].

Był czynny zawodowo do roku 1962^[i] w łódzkiej AM i jako kierownik Katedry Patologii Ogólnej w WAM w Łodzi. Przeszedł na emeryturę w wieku niemal 84 lat, po czym nadal utrzymywał kontakt z uczelnią (był promotorem pracy doktorskiej w latach 1962–1965)^[1].

Badania naukowe i publikacje

Prowadził prace naukowe w dziedzinie fizjopatologii, dotyczące np. zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej, witaminologii, endokrynologii, serodiagnostyki kiły^[4][6]. Był pionierem polskich badań wpływu dymu tytoniowego na stan zdrowia, które obejmowały problemy^[16]:

• odporności,
• rozwój organizmu i karcynogenezy,
• fizycznej wydolności organizmu,
• funkcji kory nadnerczy,
• poziomu witaminy C w organizmie.

Jego współpracownikami – członkami zespołu badawczego – byli^[1]: prof. Andrzej Danysz, Piotr Demant, Henryk Gnoiński, Franciszek Goebel, Władysław Ostrowski, Bronisław Szerszyński i inni (wśród nich: Kazimierz Czerski, Jan Dmochowski, Rościsław Kadłubowski(inne języki), Helena Lausz, Tadeusz Majcherski, Zofia Moskwa, Stefan Skapiński^[16][j]).

Jest autorem ponad 300 publikacji naukowych (w tym ponad 100 – bez współautorów)^[4] W biografii, opublikowanej w roku 1982, zamieszczono wykaz 106 publikacji^[1]. W katalogu WorldCat wymieniono 36 najbardziej popularnych prac autorstwa lub współautorstwa Franciszka Venuleta, a wśród nich – jako najbardziej istotne – książki^[17]:

• Co o nałogu palenia tytoniu wiedzieć należy (pięć wydań w okresie 1956–1958)
• Fizjopatologia ogólna (dwa wydania w roku 1948)
• Szczegółowa fizjopatologia (trzy wydania w roku 1957)
• Fizjopatologia szczegółowa (trzy wydania w latach 1951–1953)
• Dziedziczność i konstytucja (dwa wydania w roku 1926)
• Anatomja, patologja i klinika układu siateczkowośródbłonkowego (wyd. w 1929; współautorzy: Ludwik Paszkiewicz, Mściwój Semerau-Siemianowski)
• Patologja ogólna i doświadczalna: repetitorium podług wykładów Franciszka Venuleta (2 wydania w roku 1926)
• De l’abaissement du taux de la vitamine C dans l’organisme des fumeurs (dwa wydania w roku 1953; współautor: Zygmunt Moskwa)
• Spadek poziomu witaminy C w ustroju pod wpływem dymu tytoniowego (wyd. w roku 1952; współautor: Zofia Moskwa)
• Über die ansäuernde Wirkung von Ammoniak (wyd. w roku 1937; współautorzy: Franciszek Goebel, Ryszard Tislowitz).

Odznaczenia i wyróżnienia

Otrzymał^[4]:

• Order Świętego Stanisława
• Order Świętej Anny (w Moskwie)^[k]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Medal 10-lecia Polski Ludowej.

Został wyróżniony tytułem członka honorowego Towarzystwa Lekarskiego Łódzkiego (1924)^[4].

Upamiętnienie

Imię profesora Franciszka Venuleta nadano cyklowi konferencji pt. „Tytoń albo zdrowie”. Konferencje, organizowane corocznie w różnych miastach Polski, są forum wymiany doświadczeń i integracji środowisk zainteresowanych problemami szkodliwości palenia i sposobami walki z tym nałogiem^[23][24]. W organizację konferencji włączają się m.in.: Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Główny Inspektorat Sanitarny, Ministerstwo Zdrowia, Obywatelska Koalicja „Tytoń albo Zdrowie”, Rządowa Rada Ludnościowa^[24].

Pamięć o Franciszku Venulecie wyraził w roku 1982 prof. Jan Wojciech Guzek^[25] w artykule napisanym dla uczczenia 15. rocznicy jego śmierci. Wspomnienie zakończył słowami^[1]:

Profesor Franciszek Venulet pozostał w pamięci współczesnych jako wszechstronnie wykształcony lekarz-badacz i nauczyciel o szerokim, humanistycznym spojrzeniu na życie, o zainteresowaniach rozległych, znacznie wykraczających poza problematykę nauk lekarskich. Postać sędziwego Profesora – znawcy filozofii, literatury i sztuki, wnosiła w rzeczywistość naszej uczelni lekarskiej lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych pewien rys tradycyjnego obyczaju akademickiego: odbicie przeszłości, której istotną, głęboką wartość w pełni uświadamiamy sobie zazwyczaj dopiero wówczas, gdy już od nas odeszła.

Życie rodzinne

Był synem Franciszka (1851–1912^[26], według ankiety personalnej – „kierownika firmy”) i Natalii z domu Ernst (1855–1926^[26]), należących do ewangelickiej rodziny handlowców. Urodził się w roku 1878 w Warszawie, przy ul. Leszno 23^[1]. Miał siostrę Zofię (ur. 1880^[27], zamężna Masterhazy), która została nauczycielką. Zmarła 17 stycznia 1945^[27] w Ravensbrück (KL)^[1].

Ożenił się w Moskwie w 1912 roku z Jadwigą Heuss (1887–1968^[26])^[1][2]. Małżonkowie mieli dwoje dzieci: córkę Marię (ur. 1915) i syna Jana (1921–2011^[26] ur. w Łodzi)^[1]. Jan Venulet poszedł zawodowymi śladami ojca – studiował medycynę na tajnym Wydziale Medycznym UW, został profesorem farmakologii^[28][29].

Franciszek Venulet zmarł w Łodzi 15 listopada 1967 roku. Trumna, początkowo złożona na łódzkim Cmentarzu Doły (w części rzymskokatolickiej pw. św. Wincentego à Paulo), została w roku 1968 przewieziona do Warszawy, na cmentarz ewangelicko-augsburski (aleja 9, grób 46)^[1][26].

Uwagi

1. Leon Babiński (1860–1932) – polski internista, naczelny lekarz Szpitala Ewangelickiego w Warszawie, naczelnik Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej^[3] (zob. też Leon Babiński (1891–1973) – polski prawnik).
2. W latach 1921–1922 otrzymał propozycje objęcia stanowiska profesora patologii ogólnej i doświadczalnej na Wydziałach Lekarskich Uniwersytetu Wileńskiego i Warszawskiego, jednak nie przyjął ich ze względów rodzinnych^[1][4]. Akt mianowania docenta Venuleta na profesora zwyczajnego patologii ogólnej i doświadczalnej w Uniwersytecie Warszawskim został podpisany 22 marca 1922 roku przez Naczelnika Państwa^[1].
3. Już w roku 1925 wydano pierwsze części jego skryptu „Patologia Ogólna i Doświadczalna”^[1].
4. Zob. Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej.
5. Informacje nt. działalności Żydowskiego Stowarzyszenia Medyków Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie są dostępne m.in. w Mazowieckiej Bibliotece Cyfrowej^[7].
6. Towarzystwo Lekarskie Łódzkie utworzono w listopadzie 1886 roku^[8].
7. Polskie Towarzystwo Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego powstało w roku 1905. Już w roku 1906 zostało rozwiązane przez władze carskie, z powodu „«zbyt» narodowego i prospołecznego programu”. W roku 1916 powołano Polskie Towarzystwo Medycyny Społecznej (zob. PTL – współczesne zmiany struktury)^[12].
8. Zob. Jan Zaorski.
9. Decyzję o przedłużeniu stosunku służbowego wydał w roku 1959 minister zdrowia^[1].
10. Współautorami publikacji byli również np.^[17]: Julian Fliederbaum^[18], Ludwik Paszkiewicz^[19], Mściwój Semerau-Siemianowski^[20][21], Ryszard Tislowitz^[10], Walenty Moskwa^[22] i inni.
11. W cytowanym źródle nie określono klasy orderu.