Gnu

Gnu^[10] (Connochaetes) – rodzaj ssaków z podrodziny antylop (Antilopinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae).

Zobacz też: inne znaczenia.

Gnu

Connochaetes
H. Lichtenstein, 1812[1]
Gnu pręgowane (Connochaetes taurinus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	przeżuwacze
Infrarząd	Pecora
Nadrodzina	Bovoidea
Rodzina	wołowate
Podrodzina	antylopy
Plemię	bawolce
Rodzaj	gnu
Typ nomenklatoryczny
Antilope gnu J.F. Gmelin, 1788 (= Antilope gnou A.E.W. von Zimmermann, 1780)
Synonimy
Cemas[a] Oken, 1816[3] Catablepas J.E. Gray, 1821[4] Catoblepas[b] J.E. Gray, 1825[5] Gorgon J.E. Gray, 1850[6] Butragus J.E. Gray, 1872[7] Oreonagor A. Pomel, 1895[8] Pultiphagonides Hopwood, 1934[9]
Gatunki
7 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce^[11][12][13].

Morfologia

Długość ciała 170–280, długość ogona 80–100 cm, wysokość w kłębie samic 106–144 cm, samców 100–156 cm; masa ciała samic 110–216 kg, samców 126–295 kg^[12][14].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1812 roku niemiecki lekarz, podróżnik, botanik i zoolog Martin Hinrich Carl Lichtenstein w artykule zatytułowanym Rodzaj Antylopy, opublikowanym w czasopiśmie „Der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin Magazin für die neuesten Entdeckungen in der gesammten Naturkunde”^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) gnu brunatne (C. gnou).

Etymologia

• Connochaetes: gr. κοννος konnos ‘zarost, broda’; χαίτη khaitē ‘grzywa’^[15].
• Cemas: gr. κεμας kemas ‘młody jeleń’^[16]. Gatunek typowy (późniejsze oznaczenie): Antilope gnu J.F. Gmelin, 1788 (= Antilope gnou A.E.W. von Zimmermann, 1780).
• Catablepas: gr. κατωβλεπων katōblepōn ‘legendarne stworzenie z Etiopii’ wspomniane przez Pliniusza, najprawdopodobniej gnu, od κατωβλεπω katōblepō ‘patrzący w dół’^[17]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Antilope gnu J.F. Gmelin, 1788 (= Antilope gnou A.E.W. von Zimmermann, 1780).
• Gorgon: gr. γοργος gorgos ‘groźny, straszny’^[18]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Antilope gorgon C.H. Smith, 1827 (= Antilope taurina Burchell, 1823).
• Butragus: gr. βουτραγος boutragos ‘byk-kozioł‘, od βους bous, βοος boos ‘byk, wół’; τραγος tragos ‘kozioł’^[19]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Butragus corniculatus J.E. Gray, 1872 (= Antilope taurina Burchell, 1823).
• Oreonagor: gr. ορος oros, ορεος oreos ‘góra’^[20]; rodzaj Nagor Laurillard, 1841 (ridbok). Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Antilope tournoueri P. Thomas, 1884.
• Pultiphagonides: łac. pultiphagonides ‘papkożerca’, od puls, pultis ‘papka’; gr. -φαγος -phagos ‘jedzący’, od φαγειν phagein ‘jeść’^[21]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Pultiphagonides africanus Hopwood, 1934.

Podział systematyczny

W zależności od ujęcia systematycznego do rodzaju zalicza się 2 (C. gnou i C. taurinus)^[13][22][14] lub 5 (C. gnou, C. taurinus, C. johnstoni, C. albojubatus i C. mearnsi)^[12][11] występujących współcześnie gatunków; tutaj klasyfikacja za Mammals Diversity Database i All the Mammals of the World (2023)^[22][14]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[10]	Podgatunki[12][11][14]	Rozmieszczenie geograficzne[12][11][14]	Podstawowe wymiary[12][14][c]	Status IUCN[23]
	Connochaetes gnou	(A.E.W. von Zimmermann, 1780)	gnu brunatne	gatunek monotypowy	umiarkowane tereny trawiaste w Południowej Afryce, Lesotho i Eswatini	DC: 170–220 cm DO: 80–100 cm MC: 110–161 kg	LC
	Connochaetes taurinus	(Burchell, 1823)	gnu pręgowane	4 podgatunki	południowa Kenia, północna i wschodnia Tanzania, Zambia, południowa Angola, Namibia, Botswana, Zimbabwe, Mozambik, północna i wschodnia Południowa Afryka oraz Eswatini; introdukowany do regionów poza dawnym zasięgiem; zakres wysokości: 0–2500 m n.p.m.	DC: 172–203 cm DO: 55–73 cm MC: 141–271 kg	LC

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski.

Opisano również kilka gatunków wymarłych:

• Connochaetes africanus (Hopwood, 1934)^[9] (Tanzania; środkowy plejstocen)
• Connochaetes gentryi J.M. Harris, 1991^[24] (Kenia; późny pliocen–wczesny plejstocen)
• Connochaetes grandis Cooke & Wells, 1951^[25] (Zimbabwe; plejstocen)
• Connochaetes laticornutus (van Hoepen, 1932)^[26] (Kenia; środkowy plejstocen)
• Connochaetes tournoueri (P. Thomas, 1884)^[27] (Algieria; późny pliocen)

Uwagi

1. Nazwa odrzucona, publikacja Okena Lehrbuch der Naturgeschichte została uznana za nieważną (poza kilkunastoma wyjątkami) ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego na mocy uprawnień ICZN^[2].
2. Niepoprawna późniejsza pisownia Catablepas J.E. Gray, 1821.
3. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała