Gra

Gra – czynność o ustalonych zasadach, w której udział bierze jedna lub więcej osób. Od innych rozrywek grę odróżnia istnienie ścisłego zbioru zasad gry, kodyfikujących czynności z nią związane.

Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Przykład gry umysłowej

Przykład gry fizycznej

Termin gra jest też używany w wielu (niepowiązanych z sobą) dziedzinach nauki, a jego znaczenie zależy od rozważanej dyscypliny.

Gry jako forma rozrywki

Gry mogą mieć charakter zarówno fizyczny (gra w piłkę nożną), jak też umysłowy (szachy) bądź hazardowy (ruletka). Wiele gier ma charakter pośredni między tymi kategoriami. Większość gier, choć nie wszystkie, ma charakter konkurencyjny i celem gracza bądź grupy graczy jest pokonanie pozostałych uczestników. Występują również gry komputerowe, które w dzisiejszych czasach zdominowały to pojęcie.

Wszystkich gier jest bardzo wiele, ale można je pogrupować w kilka dużych kategorii:

• Gry logiczne – bez elementu losowego i fizycznego, czyli takie, w których wygrana zależy od sprawności umysłowej (w praktyce od trafności posunięć).
  • Planszowe gry umysłowe – go, szachy, warcaby, gomoku, kółko i krzyżyk itp. Są zawsze grami konkurencyjnymi.
  • Gry quizowe – gracz ma tu za zadanie udzielenie odpowiedzi na zadawane pytania. Mogą zawierać elementy konkurencyjne, jeśli nagrodą nie jest sama odpowiedź na pytanie, ale także (lub wyłącznie) odpowiedź lepsza od współgraczy.
• Gry losowe – takie w których wynik nie jest możliwy do przewidzenia i nie istnieją strategie umożliwiające polepszenie swojego wyniku bez złamania zasad gry. Przykładem może być ruletka, lotto, wojna.
• Gry oparte na sprawności fizycznej – oparte na zadaniu (bądź zadaniach) do wykonania, które mają sprawdzić różne cechy sprawności psycho-ruchowej gracza (np. zręczność, szybkość, siłę itp.). Gry takie mogą być zabawami dla dzieci, pomagającymi im w rozwoju fizycznym. Szczególnym rodzajem mogą tu być gry zręcznościowe, które mogą być realizowane także poprzez komputer.
• Gry logiczno-losowe – różne gry, w których o zwycięstwie decyduje zarówno los, jak i umiejętności. Do tej kategorii należy zaliczyć większość gier w karcianych (np. poker), a także część gier planszowych (np. chińczyk, Monopoly).

Gry można też podzielić na pewne grupy ze względu na rodzaj rozgrywki, najważniejsze z nich to:

• Gry rekreacyjne – proste w swojej budowie i łatwe do nauczenia, a dające dużo przyjemności są gry rekreacyjne.
• Gry hazardowe – z dużym elementem losowym i różnym, w zależności od gry, elementem umysłowym i zwykle bez elementu fizycznego. Może to być poker, ruletka, różnego typu automaty (jednoręki bandyta).
• Gry strategiczne – rodzaj gier planszowych, w których plansza jest mapą pewnego obszaru, zazwyczaj podzieloną na heksagonalne pola. Przeważnie są to gry, w które grają dwie przeciwstawne strony, posiadające własne jednostki o rozbudowanej charakterystyce, umieszczane na planszy w postaci żetonów. O skuteczności działań decydują zarówno czynniki losowe (losowanie wyników potyczek np. kośćmi do gry), jak i posunięcia, strategie graczy.
• Gry fabularne – są to gry, w których gracze wcielają się w pewne role (o określonej charakterystyce) i odgrywają je w fikcyjnym świecie (często z rozbudowaną historią i zasadami). Gracze zazwyczaj nie konkurują ze sobą i nie dążą do wyeliminowania się z rozgrywki, lecz starają się wspólnie rozwiązywać stawiane przez mistrza gry problemy. Zazwyczaj nie sprawdzają sprawności fizycznej graczy (oparte na opowieściach i rozmowach), mogą jednak zawierać elementy sprawnościowe związane z konkretnymi zadaniami, a także np. pojedynki mogą być odgrywane na wpół realistycznie.
• Gry bitewne – jest to połączenie planszowych gier strategicznych z grami fabularnymi. Zamiast plansz używane są makiety i podczas prowadzonych na ich terenie walk, istotne są trzy, a nie tylko dwa wymiary. Makiety nie są przeważnie dzielone na żadne pola. Do mierzenia odległości używa się prostych narzędzi takich jak zwykłe linijki. Zamiast żetonów w grach bitewnych używane są figurki. Z gier fabularnych przeważnie wzięte są jedynie typy postaci oraz warstwa estetyczna.
• Gry karciane – gry, w których używa się różnego typu talii kart, najczęściej losowanych i rozdawanych pomiędzy graczy. Niektóre z gier karcianych znane są jako gry hazardowe np. poker.
  • Kolekcjonerskie gry karciane – typ gier karcianych związanych z grami fabularnymi i grami planszowymi, w których każda karta ma swoje rozbudowane funkcje w grze i może służyć jako element planszy, postać, przedmiot, zdarzenie itp.

Filozofia gry

W filozofii gra przenika dziedziny takie jak ontologia, epistemologia, antropologia czy estetyka. Początkowo termin gra oznaczał najprawdopodobniej „taniec”, „rozrywkę” lub „opowieść”^[1]. Już Heraklit widział w niej metaforę świata, natomiast Platon i Arystoteles traktowali ją jako formę zabawy i wytchnienia. Mikołaj z Kuzy pojmował grę jako symbol życia duchowego. Immanuel Kant i Friedrich Schiller podkreślali jej znaczenie dla wolności i estetyki. W epoce romantyzmu, u Schlegla, Novalisa i Nietzschego, świat jawił się jako twórcza gra, której odbiciem była sztuka. W XX wieku gra zyskała nowe znaczenia: ontologiczne u Heideggera i Finka, językowe u Wittgensteina (pojęcie gier językowych), a także kulturowe u Huizingi, który uznał ją za fundament ludzkiej kultury. W pedagogice i psychologii (m.in. Dewey, Piaget) podkreślano jej rolę w rozwoju dziecka i procesie poznania.

Koncepcja człowieka grającego (Homo ludens)

W książce Homo ludens (1938) Johan Huizinga sformułował koncepcję człowieka jako istoty grającej (homo ludens), wskazując, że gra stanowi fundament kultury. Dzięki niej rozwijają się dziedziny takie jak prawo, religia czy sztuka^[2]. Huizinga wprowadził pojęcie „magicznego koła” jako przestrzeni, w której obowiązują odmienne od codziennych reguły – symbolicznie oddzielającej grę od rzeczywistości. W jego ujęciu gra ma charakter rytuału, tworzącego sens i strukturę działań. Krytycznie oceniał nowoczesne społeczeństwa, w których twórcza gra ustępuje miejsca myśleniu instrumentalnemu, masowości i totalitaryzmowi.

Gra jako symbol istnienia u Finka

Eugen Fink w książce Play as Symbol of the World (1960) ukazał grę jako symbol świata i strukturę istnienia^[3]. Według niego świat sam w sobie ma charakter dynamicznej, symbolicznej gry, która odzwierciedla podstawowe cechy ludzkiej egzystencji, takie jak wolność i śmiertelność. Gra nie pełni tu funkcji praktycznej, lecz odsłania sens i rytm świata. Fink podkreślał, że człowiek od zawsze doświadczał istnienia poprzez formy gry, zanim nauczył się ujmować je w kategoriach naukowych.

Znaczenie gry w kulturze

Gra odgrywa istotną rolę w rozwoju kultury i kształtowaniu tożsamości. W filozofii, psychologii, edukacji i sztuce pojawia się jako narzędzie rozumienia i twórczości. Dzięki swojej strukturze umożliwia metaforyczne myślenie, eksplorację możliwości i działanie w bezpiecznej przestrzeni. W ujęciu kulturowym gra nie jest jedynie formą zabawy, ale podstawowym sposobem uczestnictwa w świecie. Prawo, teatr, literatura czy rytuały religijne często przyjmują strukturę gry – z określonym czasem, miejscem, rolami i zasadami. Współcześnie badania nad grami komputerowymi i zjawiskiem grywalizacji wskazują na grę jako istotny wymiar rzeczywistości, a nie jej przeciwieństwo. Według Huizingi poprzez grę powstają nowe formy kulturowe, a istniejące podlegają nieustannej reinterpretacji.

Gry w nauce

Psychologia

Osobny artykuł: Gra psychologiczna.

Pojęcie gra (gra psychologiczna) występuje też w dziale psychologii o nazwie analiza transakcyjna (zobacz też: lista typów gier w analizie transakcyjnej).

Filozofia

W filozofii analitycznej dużą rolę odegrało zastosowanie przez Wittgensteina pojęcia „gry językowej” do analizy funkcjonowania języka (zob. Dociekania filozoficzne).

Matematyka i jej zastosowania

Innym znaczeniem słowa gra jest model matematyczny, w którym uczestniczy kilku graczy starających się uzyskać dla siebie jak najlepszy wynik. Modele takie odwzorowują dobrze wiele sytuacji ekonomicznych, biologicznych i innych. Dział matematyki zajmujący się tymi grami to teoria gier.

W teorii mnogości i pokrewnych dziedzinach matematyki rozważa się gry nieskończone, które tworzą wygodny język do analizy i badania szeregu abstrakcyjnych własności (zobacz też: aksjomat determinacji, proper forsing).

Gatunki gier komputerowych

Osobny artykuł: Lista gatunków gier komputerowych.

• gry rekreacyjne
• gry logiczne
• gry platformowe
• gry zręcznościowe
• gry przygodowe
• gry akcji
• gry sportowe, wyścigi
• gry fabularne (cRPG), MMORPG
• gry strategiczne
• gry symulacyjne
• survival horrory
• gry edukacyjne