Guam

Guam (Terytorium Guamu, czam. Guåhan, Guam^ⓘ) – wyspa w południowej części archipelagu Marianów w Mikronezji, terytorium nieinkorporowane Stanów Zjednoczonych, ze stolicą w Hagåtña.

Ten artykuł dotyczy wyspy. Zobacz też: GUAM – organizacja międzynarodowa.

Terytorium Guamu
Guåhan

Territory of Guam

terytorium nieinkorporowane
Zdjęcie satelitarne Guam
Godło Flaga
Hymn: Stand Ye Guamanians
Dewiza: Tano I’ Man Chamorro (Kraj ludu Czamorro)
Państwo	Stany Zjednoczone
Siedziba	Hagåtña
Data powstania	1898
Kod ISO 3166-2	US-GU
Powierzchnia	544 km²
Populacja (2017) • liczba ludności	167 358[1]
• gęstość	308 os./km²
Numer kierunkowy	+1 671
Strefa czasowa	UTC +10
Języki urzędowe	angielski, czamorro
Położenie na mapie
Położenie na mapie
13°30′N 144°48′E
Strona internetowa

Wojenny Park Historyczny w stolicy Guamu

Ustrój polityczny

Guam jest terytorium zależnym od Stanów Zjednoczonych. Zarządza nim amerykański Departament Spraw Wewnętrznych. Na mocy ustawy z 1950 roku (Guam Organic Act of 1950) terytorium posiada autonomię wewnętrzną. Władzę wykonawczą sprawuje gubernator wybierany w wyborach powszechnych co 4 lata. Władzę ustawodawczą sprawuje 15-osobowy parlament (Legislature of Guam), pochodzący z odbywających się co 2 lata wyborów powszechnych. Prawo głosu mają obywatele w wieku powyżej 18 lat. Guamczycy są obywatelami USA, jednak nie mogą głosować w wyborach prezydenckich.

Główne partie polityczne:

• Partia Demokratyczna (DP),
• Ludowy Sojusz Postępowy (PPA).

Święto narodowe: Dzień Odkrycia Guamu, pierwszy poniedziałek marca (1521).

Geografia

Osobny artykuł: Geografia Guamu.

Wyspa pochodzenia wulkanicznego, otoczona rafami koralowymi, położona na północnym Pacyfiku, pomiędzy Hawajami a Filipinami (13°28′N 144°47′E). Jest to największa (541,3 km²) i najdalej wysunięta na południe wyspa archipelagu Marianów. Najwyżej położonym miejscem jest Mount Lamlam o wysokości 406 m n.p.m. Długość linii brzegowej wynosi 125,5 km. Średnie roczne opady wynoszą ok. 2000 mm, natomiast średnia dzienna temperatura jest zasadniczo na stałym poziomie przez cały rok i wynosi od +26,7 do +28,4 °C (lata 1991–2020)^[2].

Podział administracyjny

Osobny artykuł: Podział administracyjny Guamu.

Guam dzieli się na 19 okręgów:

1. Agana Heights
2. Agat
3. Asan
4. Barrigada
5. Chalan Pago-Ordot
6. Dededo
7. Hagåtña
8. Inarajan
9. Mangilao
10. Merizo
11. Mongmong-Toto-Maite
12. Piti
13. Santa Rita
14. Sinajana
15. Talofofo
16. Tamuning
17. Umatac
18. Yigo
19. Yona

Historia

Osobny artykuł: Walki o archipelag Marianów.

Wyspa została odkryta 6 marca 1521 roku przez Ferdynanda Magellana i nazwana przez niego Wyspą Złodziejską, gdyż mieszkańcy archipelagu nie znali pojęcia własności i wykradli ze statku część sprzętu. Kolonizację europejską zapoczątkowali hiszpańscy misjonarze, którzy przybyli na wyspę w 1668 roku. W 1898 roku po przegranej w wojnie amerykańsko-hiszpańskiej, Hiszpania przekazała ją Stanom Zjednoczonym.

W czasie II wojny światowej została zdobyta 10 grudnia 1941 roku przez japońskie wojska. Okupacja wyspy trwała do 21 lipca 1944 roku, kiedy to została odbita przez Amerykanów, którzy wznieśli tu wielką bazę lotniczo-morską wykorzystywaną m.in. później podczas wojny wietnamskiej. W roku 1950 dowództwo US Navy przekazało zarząd nad Guamem Departamentowi Spraw Wewnętrznych, wyspie nadano wówczas nową konstytucję, powołano pochodzący z wyborów lokalny parlament, zaś mieszkańcom nadano obywatelstwo amerykańskie. Od tamtego czasu Guamczycy posiadają autonomię wewnętrzną, która w 1970 roku została rozszerzona.

Gospodarka

Podstawą gospodarki Guamu są obsługa amerykańskich baz wojskowych oraz turystyka. Ludność zajmuje się także połowem ryb. Dobrze rozwinięte jest rolnictwo, uprawia się tam: kukurydzę, maniok, bataty, taro, kawę, kakao i trzcinę cukrową.
Problemem jest działalność gangów z Chin, Rosji, Japonii i Korei Południowej, które zajmują się praniem brudnych pieniędzy, handlem narkotykami, hazardem, prostytucją oraz przemytem ludzi^{[potrzebny przypis]}.

Dane statystyczne za lata 2001–2005
struktura zatrudnienia:	– rolnictwo 26% – przemysł 10% – usługi 64%
Produkt krajowy brutto (PKB):	2,5 mld USD
PKB na jednego mieszkańca:	15 000 USD
budżet:	– dochody: 319,6 mln USD – wydatki: 427,8 mln USD
inflacja:	2,5%
ludność żyjąca poniżej progu ubóstwa:	23,0%
bezrobocie:	11,4%
elektryczność:	– produkcja: 1,764 mld kWh – konsumpcja: 1,641 mld kWh
ropa naftowa:	– produkcja: 0 bar/d – konsumpcja: 16 000 bar/d
gaz ziemny:	– produkcja: 0 mld m³ – konsumpcja: 0 mld m³
import:	701 mln USD
eksport:	45 mln USD
eksport (najważniejsi partnerzy):	Japonia: 67,2% Singapur: 11,6% Wielka Brytania: 4,8%
import (najważniejsi partnerzy):	Singapur: 50% Korea Południowa: 21,4 Japonia: 14% Hongkong: 4,6%

Infrastruktura

Telekomunikacja

• Liczba aktywnych telefonów komórkowych: 98 000 (2004)
• Liczba telefonów stacjonarnych: 84 134 (2001)
• Liczba użytkowników Internetu: 79 000 (2004)

Transport

• Liczba lotnisk: 5 (2006)
• Główny port lotniczy to Apra Harbor

Instalacje wojskowe Stanów Zjednoczonych

• Port Apra (ang. Apra Harbor) – jeden z największych portów między Hawajami i Filipinami. Może obsługiwać największe okręty amerykańskiej floty, w szczególności lotniskowce.
• Lotnisko Andersen (ang. Andersen Air Force Base) – duże lotnisko przystosowane do bazowania ciężkich bombowców B-52.

Demografia

Populacja wyspy w lipcu 2008 wynosiła ok. 175,9 tys. osób. Zamieszkują tu następujące grupy etniczne: Mikronezyjczycy Czamorro (ludność rdzenna) 37,1%, Filipińczycy 26,3%, biali 6,5%, inni 30,1%. Dominującą religią jest katolicyzm (85%).

Języki, którymi posługują się mieszkańcy wyspy, to: angielski 38,3%, czamorro 22,2%, filipiński 22,2%, inne 17,8%.

VII 2008
Liczba ludności	175 877
Ludność według wieku
0 – 14 lat	28,2%
15 – 64 lat	64,8%
ponad 64 lata	7,0%
Wiek (mediana)
W całej populacji	28,9 lat
Mężczyzn	28,7 lat
Kobiet	29,2 lat
Przyrost naturalny	1,373%
Współczynnik urodzeń	18,37 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	4,65 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	brak danych
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,06 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,07 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat	1,04 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,88 mężczyzn/kobiet
w całej populacji	1,04 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
w całej populacji	6,55 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	7,22 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	5,84 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
w całej populacji	78,93 lat
Mężczyzn	75,86 lat
Kobiet	82,19 lat
Rozrodczość	2,55 urodzeń/kobietę

Religia

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center^[3][4]:

• Katolicyzm: 75%
  Osobny artykuł: Metropolia Hagåtña.
• Protestantyzm: 17,7% (gł. zielonoświątkowcy)
• Brak religii: 1,7%
• Tradycyjne religie plemienne: 1,5%
• Inni chrześcijanie: 1,4% (gł. mormoni i Świadkowie Jehowy)
  Osobny artykuł: Świadkowie Jehowy w Stanach Zjednoczonych#Świadkowie Jehowy na wyspie Guam.
• Buddyzm: 1,1%
• Inne religie: 1,6%

Kultura

Pomimo dominacji katolicyzmu zachowały się jeszcze tradycyjne wierzenia i tabu. Podczas świąt często zakładane są tradycyjne maski ludu Chamorro. Atrakcją kulinarną wyspy jest potrawka z latających lisów, endemicznego gatunku nietoperzy (Pteropus mariannus).

Turystyka

Miejsca na wyspie, które warte są zwiedzania, to m.in.: Agana (stolica terytorium), Centrum Badawcze Regionu Mikronezji (Micronesian Area Research Center), Plaza de España, Puntan dos Amantes, Lanchon Antigo, Merizo, Inarajan, Umatac.