Hańcza (jezioro)

Hańcza – jezioro położone na Pojezierzu Wschodniosuwalskim. Najgłębsze jezioro w Polsce^[4] i w całej środkowej części Niżu Europejskiego. Najczęściej podawana w literaturze maksymalna głębokość jeziora wynosi 108,5 m^[2][3] (według różnych badań wynosi: 106,1 m^[1], 113 m^[5] czy 105,55 m^[6]). Przepływa przez nie rzeka Czarna Hańcza.

Ten artykuł dotyczy jeziora na Suwalszczyźnie. Zobacz też: miejscowość Hańcza oraz zalew Chańcza.

Hańcza

Widok na jezioro
Położenie
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Miejscowości nadbrzeżne	Błaskowizna, Mierkinie, Stara Hańcza, Przełomka
Region	Pojezierze Wschodniosuwalskie
Wysokość lustra	227,3[1] m n.p.m.
Morfometria
Powierzchnia	311,4 ha[1]
Wymiary • max długość • max szerokość	4550 m[2] 1150 m[2]
Głębokość • średnia • maksymalna	38,7[1] m 105,55–113[2][3] m
Długość linii brzegowej	11750 m[2]
Objętość	0,1204 km³[1]
Hydrologia
Klasa jakości wody	I (2006)[2]
Rzeki zasilające	Czarna Hańcza
Rzeki wypływające	Czarna Hańcza
Rodzaj jeziora	rynnowe
Położenie na mapie gminy Przerośl Hańcza
Położenie na mapie Polski Hańcza
Położenie na mapie województwa podlaskiego Hańcza
Położenie na mapie powiatu suwalskiego Hańcza
54°16′18,1″N 22°48′51,5″E

Widok na jezioro od strony Błaskowizny.

Nazwa

Nazwa pochodzi z wymarłego języka jaćwińskiego z grupy bałtyckiej^[7] (por. lit. antis –„kaczka”^[8]).

Charakterystyka

Jest to polodowcowe jezioro rynnowe o niskiej trofii (jezioro oligo-mezotroficzne). Na brzegach są liczne głazy, niektóre o kilkumetrowej szerokości. Nagromadzenie głazów jest tak znaczne, że sprawiają wrażenie celowo ułożonych (niekiedy grubość warstwy przekracza 2 m). Dno jeziora o znacznym nachyleniu (około 12°).

Wody jeziora Hańcza zaliczają się do I klasy czystości, przezroczystość (widzialność krążka Secchiego) dochodzi do 6 m^[2]. Dno piaszczysto-żwirowe. W litoralu roślinność wynurzona słabo rozwinięta (z powodu niskiej trofii i charakteru dna), podobnie jak roślinność zanurzona.

Jezioro ma powierzchnię 311,4 ha, średnią głębokość 38,7 m, długość 4530 m. Położone jest na wysokości 227 m n.p.m. Jest jednym z największych na Suwalszczyźnie^[2][1].

Jezioro ma średnio rozwiniętą linię brzegową z kilkoma malowniczymi zatokami. Poza obniżeniami na krańcach północnym i południowym brzegi akwenu są strome, a nawet bardzo strome: wschodnie tworzą moreny czołowe zarośnięte dorodnym borem świerkowym; zachodnie, ukształtowane w pagórkowatą wyżynę lodowcową, zajmują pola orne i pastwiska. Jedynie w okolicy wsi Hańcza zachował się fragment lasów liściastych z dużym udziałem lipy.

Zlewnia jeziora, odwadniana przez sieć cieków i rowów melioracyjnych, zdominowana jest przez tereny rolnicze z fragmentami borów świerkowych i lasów mieszanych oraz niewielkimi obszarami zarośli na terenach podmokłych i nieużytkach. W zlewni zbiornika znajdują się mniejsze zbiorniki wodne: Oklinek, Boczniel, Jegliniszki.

W 1974 Hańcza została wpisana na listę Projektu Aqua UNESCO, z powodu głębokości, a zarazem dzięki wysokim, podwodnym ścianom, utworzonym ze zwięzłych osadów polodowcowych.

Jezioro jest atrakcyjnym miejscem do nurkowania.

Ochrona przyrody

Jezioro leży na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego. W całości jest objęte ochroną jako rezerwat przyrody Jezioro Hańcza. Od 1963 jezioro Hańcza wraz ze skarpą jest rezerwatem krajobrazowo-wodnym.

Roślinność

Roślinność zanurzona reprezentowana jest głównie przez ramienicowce:

• ramienica szorstka Chara aspera,
• ramienica zwyczajna C. rudis,
• ramienica przeciwstawna C. contraria,
• ramienica grzywiasta C. jubata,
• ramienica szczeciniasta C. strigosa,
• rdestnica Potamogeton.

Roślinność wynurzona (helofity) reprezentowana jest przez:

• trzcina pospolita Phragmites australis,
• oczeret jeziorny Schoenoplectus lacustris,
• pałka wąskolistna Typha angustifolia,
• skrzyp bagienny Equisetum limosum,
• tatarak zwyczajny Acorus calamus,
• turzyca błotna Carex acutiformis.

Fauna

W jeziorze występują gatunki ryb charakterystyczne dla zimnych wód północnych oraz potoków górskich, takie jak: miętus pospolity oraz głowacz pręgopłetwy i głowacz białopłetwy, a także sieja wigierska, sielawa, stynka. Jezioro Hańcza jest jedynym zbiornikiem, gdzie zachowała się jeszcze w czystej formie populacja siei wigierskiej Coregonus lavaretus maraena natio vigrensis. Występują także bardzo rzadko spotykane chłodne i tlenolubne skorupiaki: Eurythemora lacustris, Cyclops abyssorum, Heterocope appendiculate i Bosmina obtusirostis, Eurythemora gracilis (gatunek syberyjski, po raz pierwszy wykazany dla Polski przez Turskiego w 1994) i reliktowa Pallasea quadrispinosa^[9].

W latach 1992–1996 prowadzono badania wskaźników mikrobiologicznych akwenu. Ogólna liczba bakterii w wodzie (zależnie od sezonu i stanowiska) wahała się wówczas w granicach od 1,5 miliona kom./ml do 6,7 miliona kom./ml. Najliczniej bakterie występowały w rejonie wpływu Czarnej Hańczy, a najmniej ich było w rejonie maksymalnego głęboczka. Najliczniej reprezentowane były: Pseudomonas, Micrococcus, Alcaligenes, a także Aeromonas, Acinetobacter i Bacillus^[10].