Izjasław I

Izjasław I (st.rus. Изѧславъ^[1]; ur. ok. 1024, zm. 3 października 1078 pod Czernihowem) – książę turowski, książę nowogrodzki w latach 1052–1054, wielki książę kijowski w latach: 1054–1068, 1069–1073 oraz 1077–1078.

Izjasław I

Изѧславъ

Książę Turowski
Okres	od ok. 1045 do 1078
Poprzednik	Jarosław Mądry (wydzielenie z Wlk. ks. kijowskiego)
Następca	Jaropełk Piotr
Książę Nowogrodzki
Okres	od 1052 do 1054
Poprzednik	Włodzimierz Jarosławowicz
Następca	Mścisław Iziasławicz
Wielki Książę Kijowski
Okres	od 1054 do 1068
Poprzednik	Jarosław Mądry
Następca	Wsiesław Czarodziej
Wielki Książę Kijowski
Okres	od 1069 do 1073
Poprzednik	Wsiesław Czarodziej
Następca	Światosław II
Wielki Książę Kijowski
Okres	od 1077 do 1078
Poprzednik	Wsiewołod I
Następca	Wsiewołod I
Dane biograficzne
Dynastia	Rurykowicze
Data urodzenia	ok. 1024
Data i miejsce śmierci	3 października 1078 Czernihów
Ojciec	Jarosław Mądry
Matka	Ingegerda szwedzka
Rodzeństwo	Włodzimierz Światosław II Wsiewołod I Wiaczesław Igor
Żona	Gertruda Mieszkówna
Dzieci	Jaropełk Piotr Mścisław Światopełk II Michał

Życiorys

Syn Jarosława I Mądrego z dynastii Rurykowiczów oraz Ingigerdy-Ireny, córki króla szwedzkiego Olafa III^[2]. W 1043 lub 1044 ożeniony z Gertrudą córką Mieszka II (króla Polski). Wcześniej otrzymał od ojca we władanie księstwo Turowskie^[3]. Po śmierci starszego brata Włodzimierza w 1052 Izjasław, jako najstarszy spośród żyjących braci, stał się potencjalnym następcą tronu wielkoksiążęcego w Kijowie^[4][5]. Ponadto otrzymał wówczas we władanie księstwo Nowogrodzkie^[5]. Zgodnie z Powieścią minionych lat Jarosław Mądry potwierdził jego prawa do tronu na łożu śmierci^[4]. Po śmierci ojca w lutym 1054, zgodnie z jego wolą, Izjasław przejął władzę w Kijowie^[4][5]. Światosław otrzymał księstwo czernihowskie, a Wsiewołod perejesławskie^[6].

Pierwsze rządy (1054–1068)

Pierwsze lata panowania Izjasława upływały pod znakiem dobrych relacji z rodzeństwem; efektem współpracy braci było opracowanie nowego wariantu lokalnego zbioru praw, tzw. Prawdy Ruskiej^[7]. Wariant ten nazywa się Prawdą Jarosławiczów^[7]. W 1058 Izjasław odniósł zwycięstwo nad bałtyckim plemieniem Galindów^[8]. W roku 1060 połączone siły braci pokonały w bitwie Turków-Guzów^[8]. W 1061 ponieśli klęskę w starciu z Połowcami^[8].

W 1066 Wsiesław Briaczysławicz, książę połocki, niepochodzący z linii Jarosławiczów, zajął Nowogród Wielki wraz z pobliskimi grodami; stanowiło to poważne zagrożenie dla dominacji linii Izjasława i jego braci w regionie^[7][9][a]. W związku z tym Izjasław, Światosław i Wsiewołod, pod koniec lat 60. zaatakowali wspólnie Wsiesława i pokonali go w bitwie nad rzeką Niemigą (1067)^[7][11]. Następnie podstępem, nie dotrzymawszy poręczenia nietykalności danego Wsiesławowi, uwięzili go w Kijowie^[11][6].

Poważnym zagrożeniem, z którym mierzył się Izjasław, były ataki ze strony plemienia Połowców, które około 1054 przywędrowało w okolice stepów nadczarnomorskich^[12]. Pierwszy poświadczony źródłowo atak Połowców na Ruś miał miejsce w 1061^[12]. Ich powtarzające się napady podważały stopniowo zaufanie do władzy Izjasława^[12]. W 1068 nastąpił kolejny potężny rajd Połowców, naprzeciw którym stanęły połączone siły Izjasława i braci^[13]. Wojska Rusinów poniosły klęskę nad rzeką Ałtą, a Izjasław salwował się ucieczką do Kijowa^[6][13]. Wywołało to wzburzenie ludu Kijowa, który poprzez posłów zażądał od Izjasława, by ten wydał ludności broń i umożliwił jej w ten sposób obronę przed Połowcami^[13]. Wobec odmowy księcia, tłum uwolnił przetrzymywanego w Kijowie Wsiesława Briaczysławicza i osadził go na tronie, Izjasław zaś opuścił wraz z rodziną stolicę Rusi^[13].

Pierwsze wygnanie

Po opuszczeniu Rusi Izjasław udał się na dwór Bolesława Szczodrego^[14]. Dotarł do Krakowa jesienią 1068, prosząc księcia Polski o interwencję w swojej sprawie^[15]. Bolesław postanowił przywrócić Izjasława na tron. Wiosną 1069 ruszyła polska wyprawa wojskowa na Ruś^[16]. Zanim doszło do militarnej konfrontacji, Wsiesław opuścił swoją drużynę i zbiegł do Połocka^[17]. Z kolei bracia Izjasława przyjęli wobec niego postawę ugodową i umożliwili zajęcie stolicy przez polskie wojsko bez walki^[18]. Izjasław odzyskał władzę w Kijowie w maju 1069^[19].

Drugie rządy (1069–1073)

Krótko po objęciu rządów Izjasław wyprawił się na Połock, który pozostawał we władaniu Wsiesława, i zdobył go^[20]. W mieście tym osadził jako władcę swojego syna Mścisława^[20]. W 1071, książę węgierski Władysław zwrócił się do Izjasława o pomoc w wojnie, którą wraz z bratem Gezą toczyli przeciwko kuzynowi, Solomonowi^[21]. Izjasław jednak nie poparł żadnej ze stron konfliktu^[22].

W 1072 miał miejsce zjazd w Wyszogrodzie, podczas którego doszło do uroczystej kanonizacji i przeniesienia relikwii śś. Borysa i Gleba do ufundowanej przez Izjasława cerkwi pod ich wezwaniem^[23][b]. W marcu 1073 został ponownie wygnany, tym razem przez swoich braci, Światosława i Wsiewołoda^[22][25].

Drugie wygnanie

Po wygnaniu przez braci Izjasław ponownie przybył do Krakowa prosić Bolesława o wsparcie w odzyskaniu władzy, tym razem jednak książę Polski nie zdecydował się na udzielenie wyraźnej pomocy^[22]. Władca Polski ograniczył się jedynie do kilku skromnych akcji zbrojnych w rejonie przygranicznym^[c], a już wiosną 1074 zawarł porozumienie ze Światosławem i Wsiewołodem^[27]. Zmusił^[d] Izjasława do opuszczenia Polski, jednocześnie przywłaszczając sobie znaczną część znajdujących się w jego posiadaniu kosztowności^[27].

Opuściwszy Polskę, Izjasław wraz z rodziną wyruszył na tereny cesarstwa niemieckiego; tam, najpóźniej z początkiem 1075, znalazł schronienie na dworze margrabiego łużyckiego Dediego^[29][30]. Podczas pobytu doszło do zawarcia małżeństwa między synem Izjasława, Jaropełkiem, a przybraną córką Dediego, Kunegundą^[31]. W 1075, przy asyście Dediego, zaaranżowano spotkanie Izjasława z Henrykiem IV^[32]. Henryk przystał wówczas na książęcą prośbę o pomoc w odzyskaniu władzy i wysłał do Kijowa poselstwo z zadaniem mediacji w tej sprawie^[32]. Światosław, przyjąwszy poselstwo niemieckie, zdołał nakłonić je do rezygnacji z jakichkolwiek planów interwencji na rzecz Izjasława^[33].

Równocześnie Izjasław wysłał swojego syna Jaropełka do Rzymu z zadaniem pozyskania dla swojej sprawy przychylności papieża Grzegorza VII^[34]. Misja ta przyniosła skutek w postaci dwóch listów papieża: pierwszego adresowanego do Izjasława i Gertrudy, z zapewnieniami wsparcia, i drugiego, skierowanego do Bolesława Szczodrego, gdzie Grzegorz napomina władcę Polski i nakazuje mu zwrócenie Izjasławowi zagrabionych pieniędzy^[35]

W 1076 zmarł Światosław, co uczyniło kwestię odzyskania przez Izjasława tronu bardziej realną^[35]. Władzę w Kijowie przejął na krótko Wsiewołod^[35]. Z początkiem 1077 ruszyła kolejna wyprawa Bolesława Szczodrego na Ruś, zanim jednak doszło do eskalacji konfliktu, Wsiewołod zgodził się na ustąpienie z tronu, w zamian za obietnicę przejęcia rządów po śmierci Izjasława^[36]. Wówczas Ruś utraciła na rzecz Polski Grody Czerwieńskie^[37].

Trzecie rządy (1077–1078)

Zgodnie z przekazem latopisów Izjasław osiadł ponownie na tronie 15 lipca^[38]. Po objęciu władzy obsadził swoich synów na niezależnych księstwach: Światopełka-Michała w Nowogrodzie, a Jaropełka-Piotra w Wyszogrodzie^[39]. Swojemu bratankowi, Włodzimierzowi Monomachowi, przekazał Smoleńsk^[39].

W następnym roku Wsiewołod zwrócił się do Izjasława o pomoc w walce z bratankiem Olegiem Michałem o władzę nad Czernihowem^[40][41]. Izjasław zginął w toczonej przeciw Olegowi bitwie^[37]. Mimo to zakończyła się ona zwycięstwem, a po śmierci Izjasława władzę w Rusi Kijowskiej przejął Wsiewołod^[42]. Izjasława pochowano w cerkwi Świętej Bogarodzicy w Kijowie^[43].

Przodkowie

4. Włodzimierz I Wielki 956 lub 958 - 15 lipca 1015
			2. Jarosław I Mądry przed 986 - 20 lutego 1054
5. Rogneda około 956 - 1002
						1. Izjasław I około 1024/1025 - 3 października 1078
6. Olof Skötkonung około 985 - 1021/1022
			3. Ingegerda szwedzka XI wiek - 11 lutego 1050 lub 1051
7. Astryda

Potomstwo

Z Gertrudą, córką Mieszka II Lamberta

• Jaropełk Piotr
• Mścisław
• Światopełk II Michał (ur. 1050^[44]) - książę kijowski (1093-1113)

Uwagi

1. W owym czasie przyjęte zasady dziedziczenia tronu kijowskiego przedstawiały się w ten sposób, że każdy z synów sprawującego władzę Wielkiego Księcia miał prawo sukcesji w odpowiednim momencie^[10].
2. Zdaniem Teresy Michałowskiej prawdopodobnie wtedy miało miejsce ogłoszenie Prawd Jarosławowiczów^[24].
3. Teresa Michałowska podkreśla niedostateczność źródeł na temat wydarzeń w owym okresie na granicy polsko-ruskiej: "Nie wiadomo, w jakim związku ze sprawą Iziasława pozostają niejasno odnotowane w Pouczeniu Monomacha wydarzenia na granicy wschodniej, rozgrywające się przypuszczalnie na przełomie 1073 i 1074"^[26].
4. O sytuacji tej Michałowska pisze następująco: "Nie wiadomo, czy Bolesław, zatrzymawszy bogactwa, wygnał z Polski Iziasława, jego żonę i synów (jak zdaje się sugerować Powieść), czy też oni sami, poczuwszy się skrzywdzeni, odjechali szukać sprawiedliwości i ratunku gdzie indziej. Tak czy inaczej droga ich wiodła teraz do śmiertelnego wroga Polski — króla Henryka IV"^[28].