Józef Gigiel-Melechowicz

Józef Gigiel-Melechowicz vel Józef Gigiel, ps. „Traunicht”, „Melechowicz” (ur. 6 marca 1890 w Samborze, zm. wiosną 1940 w Charkowie) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.

Józef Gigiel-Melechowicz

Traunicht, Melechowicz

pułkownik piechoty
Data i miejsce urodzenia	6 marca 1890 Sambor, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	wiosna 1940 Charków, USRR, ZSRR
Przebieg służby
Lata służby	1914–1940
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Jednostki	Podkarpacka Brygada ON
Stanowiska	dowódca brygady
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa II wojna światowa: kampania wrześniowa
Odznaczenia

Por. Józef Gigiel (ps. Traunicht) z adiutantem 6 pułku piechoty ppor. Stanisławem Świtalskim. Okres służby w Legionach.

Życiorys

Syn Antoniego i Marii z Kroczaków urodzony 6 marca 1890 w Samborze^[1][2]. W latach 1900–1906 ukończył pięć klas w c. k. Gimnazjum im. Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze^{[3][4][5][6][7]}. Później przez rok studiował teologię w Klasztorze Reformatów w Krakowie oraz ukończył kurs uzupełniający z wyższego gimnazjum i zdał maturę w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, lecz świadectwa nie otrzymał^[a]. Podjął pracę na kolei jako urzędnik niższego szczebla^[8]. W latach 1911–1912 odbył obowiązkową służbę wojskową w Śląsko-Morawskim Pułku Piechoty Nr 100 w Krakowie, w charakterze jednorocznego ochotnika^[9][8]. W październiku lub listopadzie 1912 wstąpił do Związku Strzeleckiego^[8][10].

Po wybuchu I wojny światowej, od 6 sierpnia 1914 służył w Legionach Polskich^[10] pod pseudonimem „Traunicht”^[2][11]. Dowodził plutonem w 3. kompanii II, a następnie III batalionu 1 pułku piechoty^[2]. 22 grudnia 1914 został ciężko ranny w bitwie pod Łowczówkiem^[2], podczas walk prowadzonych przez I Brygadę z wojskami rosyjskimi w dniach 22–25 grudnia 1914^[10]. Do 1 lipca 1915 leczył się w szpitalu^[12]. 9 sierpnia 1915 został awansowany na stopień podporucznika^[2].11 listopada 1915 awansowano go na stopień porucznika, a 1 listopada 1916 kapitana^[13]. 5 lipca 1916 był wyróżniającym się oficerem w walkach z wojskami rosyjskimi pod Polską Górą (Góra Polaków)^[10], za co 17 maja 1922 został uhonorowany Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari^[14]. We wniosku o nadanie tego odznaczenia napisano, m.in.^[10][15][16]:

5.7.1916 r. 5 kompania 6 pp w kontrataku na Górę Polaków, wobec niezrównania skrzydeł przez inne kompanie, znalazła się w trudnej sytuacji i pozostała sama wobec przeważającego przeciwnika. Dzięki swej ogromnej odwadze i przytomności umysłu por. Gigiel rzucił kompanię na bagnety, robiąc wyłom i powodując popłoch w szeregach nieprzyjaciela. Wobec kontrataku cofnął się dopiero na rozkaz, ustępując krok za krokiem z nieliczną garstką żołnierzy. W tym dniu odznaczył się po raz wtóry, kiedy po południu, w huraganowym ogniu i po śmierci dowódcy batalionu, objął jego dowództwo. Otoczony i skazany na zagładę, zdziesiątkowany batalion, wyprowadził na następne pozycje, które, mimo ogromnego popłochu oddziałów węgierskich, obsadził natychmiast i przygotował do obrony, mimo nadludzkiego wyczerpania niecałych 50% pozostałych przy życiu żołnierzy.

Po wyleczeniu ran otrzymał przydział do 6 pułku piechoty, w którym służył do kryzysu przysięgowego^[10] jako dowódca II, a później III batalionu^[2][17]. Latem 1917 odmówił złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec, za co we wrześniu 1917 został aresztowany w Przemyślu i przewieziony do Warszawy^[18]. Z więzienia udało mu się uciec^[10] 18 lutego 1918^[18]. Będąc na wolność prowadził działalność niepodległościową, nawiązując kontakt z POW^[10] w Warszawie, Lublinie, Kijowie i Odessie^[18]. W tym czasie przybrał nowy pseudonim „Melechowicz”, który z czasem stał się drugim członem jego nazwiska^[18].

W listopadzie 1918 przystąpił do Wojska Polskiego^[10]. 12 czerwca 1919 objął dowództwo Batalionu Zapasowego 6 pułku piechoty Legionów w Płocku^[19]. Od 10 stycznia do 31 marca 1920 był odkomenderowany na wyższy kurs aplikacyjny dowódców batalionów w Rembertowie^[20]. 1 kwietnia 1920 został przydzielony do Dowództwa Okręgu Generalnego „Pomorze” na stanowisko szefa Oddziału II i IV^[20]. 15 lipca 1920 został zatwierdzony w stopniu majora z dniem 1 kwietnia 1920, w piechocie, w „grupie byłych Legionów Polskich”^[21]. Od 15 lipca do 31 sierpnia 1920 był organizatorem i dowódcą 263 ochotniczego pułku piechoty, a następnie pozostawał w rezerwie personalnej Dowództwa Frontu Północnego^[20]. 15 września został przydzielony do Dowództwa 1 Dywizji Legionów, a 24 listopada 1920 do Dowództwa Wojska Litwy Środkowej^[20][10]. 1 czerwca 1921 pełnił służbę w Dowództwie Odcinka Kordonowego Wilno, pozostając na ewidencji macierzystego 6 pp Leg.^[22] W październiku 1921 został przeniesiony do 15 pułku piechoty „Wilków” w Dęblinie^[23]. Od 6 marca do 6 lipca 1922 był słuchaczem kursu dowódców piechoty dywizyjnej i pułków piechoty w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie. Egzamin z taktyki zdał z wynikiem dostatecznym, a z pozostałych przedmiotów z wynikiem dobrym^[24]. W międzyczasie (3 maja 1922) został zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 229. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[25]. W lipcu 1922 został przeniesiony do 16 pułku piechoty w Tarnowie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[26][27]. W kwietniu 1924 został przeniesiony do 54 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Tarnopolu na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[28][29]. 22 maja 1925 został zatwierdzony na tym stanowisku^[30]. 31 marca 1927 został przeniesiony do 40 pułku piechoty we Lwowie^[31][32][33]. 1 stycznia 1928 został mianowany pułkownikiem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 i 15. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[34][35]. Z dniem 3 lutego 1928 został przeniesiony służbowo do Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia w Rembertowie, w charakterze słuchacza III unifikacyjnego trzymiesięcznego kursu dowódców pułków^[36]. 17 listopada 1936 inspektor armii, generał dywizji Kazimierz Fabrycy wystawił mu następującą opinię: „Bardzo dobry w terenie i z wojskiem. Na mapie wychodzi gorzej. Wychowawca słaby. Upija się - wysłany przez dcę OK do lecznicy na 3 miesiące. Typ dobrego bojowego dcy, z którym nie wiadomo co zrobić w czasie pokoju”. 12 stycznia 1937 został przeniesiony do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie^[37][38][39].

W kampanii wrześniowej 1939 był dowódcą Podkarpackiej Brygady Obrony Narodowej^[40][10]. Po agresji ZSRR na Polskę w czasie walk dostał się do niewoli radzieckiej^[41]. Przebywał w obozie jenieckim w Starobielsku^[42]. Wiosną 1940 został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie^[10] i pogrzebany w bezimiennej mogile zbiorowej w Piatichatkach^[42], gdzie od 17 czerwca 2000 mieści się oficjalnie Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie^[41][43].

Był żonaty z Teresą (zm. 1971 w Londynie)^[44], z którą miał dwóch synów: Zdzisława Karola (1920–2011), porucznika 7 pułku artylerii konnej, odznaczonego Orderem Virtuti Militari i Mieczysława Antoniego Marię (1922–1991)^[45][46][47].

Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został awansowany pośmiertnie na stopień generała brygady^[48]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 6322 – 17 maja 1922^{[14][49][15][50]}
• Krzyż Niepodległości – 6 czerwca 1931 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[51][52][53]
• Krzyż Walecznych czterokrotnie – 31 lipca 1922^[54][55][56]
• Złoty Krzyż Zasługi – 10 listopada 1928^[57][58]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 – 1928^[59]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości – 1928^[59]
• Odznaka za Rany i Kontuzje z jedną gwiazdką^[60]
• Odznaka „Za wierną służbę”^[61]
• Krzyż Pamiątkowy 6 pułku piechoty Legionów Polskich^[61][62]
• Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych^[63]
• Medal Zwycięstwa – 6 sierpnia 1928^[64][59]
• Medal Zasługi Wojskowej^[65][61]

Upamiętnienie

7 kwietnia 2018 w Gdańsku, w ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, na promenadzie przy stadionie, który w tym czasie nosił nazwę Energa Gdańsk^[66], zasadzono trzy Dęby Pamięci, z których jeden honoruje Józefa Gigiela-Melechowicza^[67][68].

W katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie, znajduje się poświęcono mu tablica^[68].

Zobacz też

• generałowie II Rzeczypospolitej Polskiej awansowani w 2007
• jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
• obozy NKWD dla jeńców polskich
• ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Charkowie

Uwagi

1. Informacje na temat wykształcenia podał Józef Gigiel-Melechowicz w „Karcie kwalifikacyjnej dla Komisji Weryfikacyjnej”^[7]. M. Kozubel napisał, że Józef Gigiel-Melechowicz zdał maturę w 1908 w Gimnazjum św. Anny, a po odbyciu służby wojskowej przez rok studiował filozofię na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie^[8].