Józef Grzegorzek

Józef Grzegorzek (ur. 5 marca 1885 w Marklowicach Dolnych^[1], zm. 16 kwietnia 1961 w Katowicach)^[2][3] – polski działacz narodowy, przywódca peowiacki, uczestnik akcji plebiscytowej i III powstania śląskiego.

Józef Grzegorzek

Data i miejsce urodzenia	5 marca 1885 Marklowice Dolne
Data i miejsce śmierci	16 kwietnia 1961 Katowice
Przebieg służby
Lata służby	1919–1922
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Jednostki	POW G.Śl.
Stanowiska	naczelnik Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (1919), przewodniczący Komitetu Wykonawczego POW GŚl (1919)
Główne wojny i bitwy	powstania śląskie
Odznaczenia

Dedykacja Józefa Grzegorzka z książki jego autorstwa o I powstaniu śląskim, wydanej w 1935

Życiorys

Pochodził z rodziny robotniczej z Marklowic k. Wodzisławia Śląskiego. Był działaczem polskiej emigracji w Saksonii, Nadrenii i Westfalii^[4], w której dostał pracę w kopalni pod ziemią^[1]. W latach 1903–1905 działał w stowarzyszeniu „Eleusis” w Gliwicach. Pracował jako księgowy w Banku Ludowym w Bytomiu^[1]. Od 1912^[2][4] pełnił funkcję sekretarza generalnego Związku Śląskich Kół Śpiewaczych. W latach 1914–1918 służył w armii niemieckiej^[1]. W styczniu 1919 był organizatorem Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska i został jej naczelnikiem oraz pierwszym przewodniczącym jej Komitetu Wykonawczego^[5][6].

11 sierpnia 1919 wybrano go na komendanta głównego Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska^[7]. 16 sierpnia 1919 ok. godz. 20.00, przed wybuchem I powstania śląskiego, został na dworcu kolejowym w Pawłowicach aresztowany przez Niemców^[8], którzy uwięzili go w Twierdzy Kłodzkiej.

Ostatecznie wraz z 83 powstańcami śląskimi został skierowany do obozu jenieckiego w Świętoszowie (wówczas Neuhammer), gdzie więziono również jeńców rosyjskich z I wojny światowej. 25 września 1919 przeprowadził udaną ucieczkę razem z innymi osadzonymi powstańcami: Józefem Bułą, Franciszkiem Lazarem, Januszem Hagerem oraz Józefem Szafarczykiem^[9]. Uciekinierzy się rozdzielili. Grzegorzek, kierując się początkowo na Głogów, dotarł w końcu do linii demarkacyjnej pod Lesznem. Finalnie schronił się w wielkopolskich Pawłowicach, gdzie znajdował się posterunek Wojska Polskiego^[10].

W 1920 był współzałożycielem Chrześcijańskiego Zjednoczenia Ludowego^[a] i został sekretarzem Wydziału Polityki Wewnętrznej Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu. Brał udział w III powstaniu śląskim, w trakcie którego był członkiem Komitetu Wykonawczego Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych. W latach 1921–1922 pełnił funkcję sekretarza Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku^[1].

W okresie międzywojennym pracował w przedsiębiorstwach eksportu stali^[1] i był aktywnym członkiem Związku Powstańców Śląskich.

W czasie II wojny światowej Niemcy więzili go w obozie koncentracyjnym w Dachau. Po wojnie był zatrudniony na stanowiskach kierowniczych w przemyśle węglowym, z przerwą w latach 1946–1948, kiedy piastował urząd starosty w Tarnowskich Górach. Przeszedł na emeryturę w styczniu 1957^[1].

Grób Józefa Grzegorzka na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach

Ordery i odznaczenia

Za swą służbę otrzymał odznaczenia^[1]:

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (24 kwietnia 1946)^[11]
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (9 listopada 1931)^[12]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Srebrny Krzyż Zasługi (28 grudnia 1936)^[13]
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi
• Śląski Krzyż Powstańczy
• Gwiazda Górnośląska

Działalność literacka

W 1935 ukazała się jego książka pt.: Pierwsze powstanie śląskie 1919 roku w zarysie^[14] .

Upamiętnienie

Jego imię nosi jedna z ulic w Katowicach-Dąbrówce Małej oraz w Rudzie Śląskiej-Bykowinie.

Uwagi

1. Chrześcijańskie Zjednoczenie Ludowe, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-07-22].