Języki mongolskie

Języki mongolskie – rodzina języków ałtajskich, której współcześni przedstawiciele wydzielili się z języka ogólnomongolskiego w XIV–XVI wieku (po rozpadzie imperium Czyngis-chana)^[1]. Obejmuje obecnie ponad 8,5 mln mówiących, zamieszkujących głównie obszar wschodniej części Azji Środkowej (Buriacja, Mongolia, Mongolia Wewnętrzna, Mandżuria), a także Europy Wschodniej (Kałmucja). Najwięcej mówiących, bo aż 7 mln, posługuje się językiem mongolskim właściwym, podczas gdy każdym z pozostałych języków tej grupy posługuje się do kilkuset tysięcy osób.

Piśmiennictwo

Języki mongolskie można podzielić na dwie grupy:

• tzw. „mongolskie peryferyjne”, głównie z obszaru Mandżurii i prowincji Gansu i Qinghai w Chinach (m.in. języki santyjski, mongorski i dagurski) o niewielkim zasięgu i braku własnej tradycji piśmienniczej
• oraz języki z obszarów Mongolii i południowo-środkowej Syberii (m.in. języki mongolski właściwy, ojracki i buriacki), tj. terenów tradycyjnie zamieszkiwanych przez plemiona mongolskie.

Plemiona i narody posługujące się językami tej drugiej grupy posiadają obecnie bogate piśmiennictwo, literaturę i prasę we własnym języku. Część języków zapisywana jest tradycyjnym pismem mongolskim (zwłaszcza na obszarze Chińskiej Republiki Ludowej), a część zmodyfikowaną cyrylicą rosyjską.

Przez wieki ogromną rolę w piśmiennictwie odgrywał klasyczny język mongolski – język bogatej literatury, stosowany w piśmie (zapisywany pismem mongolskim) począwszy od XIII wieku. Niektóre plemiona (m.in. Buriaci) używały tego języka aż do wczesnych dekad XX wieku. Jego cechą charakterystyczną jest fakt, że nigdy nie był to język mówiony, a służył tylko za język piśmiennictwa różnych plemion mongolskich – odczytywany był zgodnie z zasadami wymowy danego języka lokalnego.

Po II wojnie światowej ogromnie wzrosło znaczenie „języka chałchaskiego”, określanego dziś najczęściej po prostu jako język mongolski. Jest to dziś język urzędowy Mongolii i standard literacki języka mongolskiego w szerszym znaczeniu, obejmującego też dialekty Mongolii Wewnętrznej.

Klasyfikacja współczesnych języków mongolskich

języki ałtajskie

języki mongolskie

buriacki (ok. 350 tys.)

dagurski (ok. 100 tys.)

mogolski (na skraju wymarcia lub wymarły)

mongolski (chałchaski i dialekty Mongolii Wewnętrznej) (ok. 7 mln)

mongorski (ok. 204 tys.)

santyjski (ok. 374 tys.)

szera-jögurski (ok. 12 tys.)

ojracki (ok. 285 tys.) z kałmuckim (ok. 150 tys.)

Dane o liczbie użytkowników pochodzą ze spisu ludności w 1990 roku.

• podział Ethnologue

Grupy i języki	Liczba mówiących	Kraje
Języki wschodniomongolskie
Języki dagurskie
dagurski (daurski)	96 100	Chiny
Języki mongorskie
bonański (baoanski, bonan)	6 000	Chiny
santyjski (dongxiangski, tung-siang)	200 000	Chiny
kandżyjaski	1 000	Chiny
mongorski (tu)	152 000	Chiny
wschodniojugurski (szera-jögurski, enger)	4 000	Chiny
Języki ojracko-chałchaskie
Języki chałchasko-buriackie
Makrojęzyk buriacki (buriat-mongolski)
buriacki chiński (bargu-buriacki)	65 000	Chiny
buriacki mongolski	45 100	Mongolia
buriacki rosyjski	219 000	Rosja
Makrojęzyk mongolski (mongolski właściwy)
mongolski chałchaski (mongolski, środkowomongolski, chałcha-mongolski, chałchaski)	2 626 590	Mongolia
mongolski obwodowy (mongolski z Mongolii Wewnętrznej, mongolski południowo-wschodni)	3 380 000	Chiny
Języki ojracko-kałmucko-darchackie
kałmucko-ojracki (kałmucki [Rosja], ojracki [Chiny, Mongolia], zachodniomongolski)	360 800	Rosja, Chiny, Mongolia
Języki zachodniomongolskie
mogolski	0	Afganistan

Historyczne języki mongolskie

• ogólnomongolski
  • staromongolski (do XII w.) – język hipotetyczny (brak źródeł pisanych), sprzed okresu podbojów Czyngis-chana
  • średniomongolski (XII/XIII–XV/XVI w.)
• mongolski klasyczny – język pisany, używany powszechnie do początków XX wieku (dziś stosowany jedynie przez nieliczne plemiona w Mongolii Wewnętrznej)
• wczesnoojracki (zaja-pandicki)
• kitański (liao) (IV–XIII w.)