J.-H. Rosny (starszy)

J.-H. Rosny (starszy), właśc. Joseph Henri Honoré Boex (ur. 17 lutego 1856 w Brukseli, zm. 15 lutego 1940 w Paryżu) – francuski pisarz pochodzenia belgijskiego, jeden z uznanych twórców współczesnej powieści science-fiction.

J-H. Rosny

Joseph Henri Honoré Boex

Data i miejsce urodzenia	17 lutego 1856 Bruksela
Data i miejsce śmierci	15 lutego 1940 Paryż
Dziedzina sztuki	literatura
Odznaczenia

Zarys biografii

Po dzieciństwie spędzonym w Brukseli, odbył w Bordeaux we Francji studia w zakresie fizyko-chemii oraz nauk przyrodniczo-matematycznych. W 1874 wyjechał do Londynu, gdzie znalazł zatrudnienie w przedsiębiorstwie telegraficznym i ożenił się z Gertrudą Holmes. W 1885 osiadł w Paryżu. Tam podjął działalność literacką, wraz z młodszym bratem występując pod wspólnym pseudonimem twórczym J.-H. Rosny. W spółce autorskiej od początku odgrywał dominującą rolę, nadając ton stylistyce i podejmowanej tematyce, która z obyczajowej wkrótce przesunęła się na historyczno-fantastyczną o charakterze przygodowym.

W 1897 za wspólną twórczość odznaczony został krzyżem kawalerskim orderu Legii Honorowej. W tymże roku (po rozwodzie z pierwszą żoną) poślubił Marię Borel^[a]. Bliski braciom Goncourt, od 1900 należał wraz z bratem do ich kręgu literackiego, zwanego Akademią Goncourtów, będąc jej przewodniczącym od 1926 roku. Zasiadał też w jury pierwszej Nagrody Goncourtów (1903). W 1908 (lub 1909) zakończył twórczą współdziałalność z młodszym bratem i występował pod osobnym pseudonimem literackim. Pozostał wierny przede wszystkim gatunkowi powieści fantastycznej, którą kontynuował i doskonalił także w latach międzywojennych.

Uchodzi za jednego z twórczych inicjatorów kierunku science-fiction, swymi powieściami katastroficznymi poprzedzając np. Herberta G. Wellsa. W powieściach Lot w nieskończoność (Les Navigateurs de l'infini) i Astronauci (Les Astronautes) wprowadził do powszechnego słownictwa termin „astronautyka”. Jako pierwszy w literaturze przekonująco ukazał skutki działania na ludzkość energii elektromagnetycznej z kosmosu (Le Cataclysme) czy zjawiska związane z klonowaniem organizmów żywych (L'Énigme de givreuse). Twórczością swą wywarł wpływ m.in. na Arthura Conana Doyle’a, który wątek jego powieści Tajemnicza siła (La Force mystérieuse) powtórzył w swym Trującym pasmie (The Poison Belt, 1913). Jego ujęcie istoty wampiryzmu jako dziedzicznego zjawiska genetycznego powielił z kolei amerykański pisarz Richard Matheson w powieści Jestem legendą (I Am Legend, 1954).

Podejmował też szerszą problematykę, będąc autorem np. La Vie amoreuse de Balzac (Paris 1930) oraz Au temps du roi Léopold (pośmiertnie – Bruxelles 1944). Ogłosił również wspomnienia Mémoires de la vie littéraire (Paris 1927). W tematyce opieki społecznej za granicą poświęcił polskim sierocińcom pracę Les Foyers pour orphelins polonais (Paris 1913). Na wniosek Polskiej Akademii Literatury został uhonorowany 5 listopada 1938 przyznaniem Złotego Wawrzynu Akademickiego „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej za granicą”^[1].

Zmarł w wieku 83 lat niedługo przed wybuchem działań wojennych. Jego imię nosi nagroda literacka (Prix Rosny-Aîné) przyznawana od 1980 r. za twórczość w dziedzinie fantastyki naukowej.

Twórczość beletrystyczna (indywidualnie)[b]

• Marthe Baraquin (1909)
• Le Trésor dans la neige (1910)
• La Vague rouge (1910)^[c]
• La Mort de la Terre (1910)
• Vers la Toison d'or (1911)
• Les Rafales (1912)
• La Force mystérieuse (1913)
• Le Coffre fort (1914)
• L'Aube du futur (1917)
• L'Énigme de givreuse (1917)
• Le Félin géant (1918)^[d]
• L'Appel du bonheur (1919)
• L'Amoreuse aventure (1920)
• Le Jeune vampire (1920)
• La Grande énigme (1920)
• La Comtesse Ghislaine (1920)
• L'Étonnant voyage d'Hareton Ironcastle (1922)
• Les Autres vies, les autres mondes (1924)
• L'Assasin surnaturel (1924)
• L'Amour d'abord (1924)
• Les Navigateurs de l'infini (1925)
• La Terre noire (1925)
• Les Femmes des autres (1925)
• Le Trésor lointain (1926)
• La Femme disparue (1926)
• Les Pécheresses (1928)
• Carillons et sirènes du Nord (1928)
• Les Conquérants du feu (1929)
• Les Hommes-sangliers (1929)
• Helgvor de Fleuve bleu (1929)
• Au Château des Loups Rouges (1929)
• L'Initiation de Diane (1930)
• Les Femmes de Setnê (1931)
• Ambor le loup (1932)
• La Sauvage aventure (1932)
• Tabubu – roman égyptien (1932)
• Un Voleur (1932)
• Les Compagnons de l'univers (1934)
• Le Vampire de Bethnal Green (1935)
• Dans le monde des variants (1939)
• Les Instincts (1939)
• Les Astronautes (pośmiertnie, 1960)

Uwagi

1. Pod nazwiskiem J.-H. Boex-Borel wydał Le Pluraliste – essai sur le discontinuité et hétérogénéité des phénomènes (Grand Larousse encyclopédique, dz. cyt., t. 9, s. 380).
2. Datowanie niektórych utworów i ich autorstwo (tj. Rosny'ego Starszego) może wzbudzać kontrowersje ze względu na rozbieżności istniejące w źródłach. Wśród wczesnych (wspólnych) utworów przypisywany Rosny'emu Starszemu bywa np. Le Chemin d'amour (1901), podobnie jak umieszczona tu powieść Marthe Baraquin (1909). Niejasne może być autorstwo nieumiejscowionych chronologicznie: À la Recherche du trésor, Aiguille d'or czy Dans les rues, jak również wątpliwe w przypadku Les Femmes de Setnê czy powieści Tabubu datowanej także na 1893 rok.
3. Przypisywane wspólne autorstwo z młodszym bratem, podobnie jak w przypadku Dans les rues (Littérature française, Éd. Larousse, Paris 1949, t. II, s. 375).
4. W źródłach rozbieżne daty publikacji: najczęstsza 1918, lecz też zarówno 1917, jak i 1920 (The Oxford Companion to French Literature, Oxford 1959, s. 638).