Janet Frame

Janet Frame (ur. 28 sierpnia 1924 w Dunedin, zm. 29 stycznia 2004 tamże) – nowozelandzka pisarka. Jest znana na całym świecie ze swojej twórczości, obejmującej powieści, opowiadania, poezję, literaturę młodzieżową i autobiografię. Otrzymała liczne nagrody, w tym Order Nowej Zelandii^[1].

Janet Frame

Data i miejsce urodzenia	28 sierpnia 1924 Dunedin
Data i miejsce śmierci	29 stycznia 2004 Dunedin
Zawód, zajęcie	pisarka
Narodowość	nowozelandzka
Rodzice	George Frame, Lottie Godfrey
Odznaczenia
Strona internetowa

Sława Janet Frame wynikała zarówno z jej dramatycznej historii osobistej, jak i kariery literackiej. Po latach hospitalizacji psychiatrycznej Frame została zaplanowana na lobotomię, którą odwołano, gdy zaledwie kilka dni przed zabiegiem jej debiutanckie opowiadanie zostało niespodziewanie nagrodzone krajową nagrodą literacką^[2].

Wiele jej powieści i opowiadań przedstawia jej dzieciństwo i hospitalizację psychiatryczną z fikcyjnej perspektywy, a jej nagrodzona, trzytomowa autobiografia Na wyspę^[3] została zaadaptowana na film „ Anioł przy moim stole ” (1990) w reżyserii Jane Campion^[4].

Życiorys

Janet Frame urodziła się jako Janet Paterson Frame w Dunedin na południowym wschodzie Wyspy Południowej Nowej Zelandii, jako trzecie z pięciorga dzieci rodziców szkockiego pochodzenia.^[5] Dorastała w rodzinie robotniczej. Jej ojciec, George Frame, pracował dla Nowozelandzkich Kolei Rządowych. Matka była pokojówką w rodzinie pisarki Katherine Mansfield.

Frame spędziła wczesne lata dzieciństwa w różnych miasteczkach w prowincjach Otago i Southland na Wyspie Południowej Nowej Zelandii, w tym w Outram i Wyndham, zanim rodzina ostatecznie osiedliła się w nadmorskim miasteczku Oamaru (rozpoznawalnym jako „Waimaru” z jej debiutanckiej powieści i późniejszych fikcji)^[6]. Jak opowiada w pierwszym tomie swoich autobiografii (Na wyspę - teraz), dzieciństwo Frame zostało naznaczone śmiercią dwóch jej nastoletnich sióstr, Myrtle i Isabel, które utonęły w oddzielnych incydentach, oraz atakami padaczkowymi, których doznał jej brat George (nazywany „Geordie” i „Bruddie”)^[7].

W 1943 roku Frame rozpoczęła szkolenie nauczycielskie w Dunedin College of Education, gdzie uczęszczała na kursy języka angielskiego, francuskiego i psychologii na sąsiednim Uniwersytecie Otago^[5]. Pod koniec roku Frame podjęła próbę samobójczą, połykając opakowanie aspiryny^[8].

Seacliff Lunatic Asylum

W 1945 Frame została przeniesiona z oddziału psychiatrycznego miejscowego szpitala do Seacliff Lunatic Asylum, legendarnego i budzącego strach zakładu psychiatrycznego położonego 20 mil na północ od Dunedin^[9]. W ciągu następnych ośmiu lat Frame była wielokrotnie ponownie przyjmowana, zazwyczaj dobrowolnie, do szpitali psychiatrycznych w Nowej Zelandii. Oprócz Seacliff, były to m.in. Avondale Lunatic Asylum w Auckland i Sunnyside Hospital w Christchurch. W tym okresie u Frame po raz pierwszy zdiagnozowano schizofrenię^[10]. Leczono ją elektrowstrząsami i insuliną^[7].

W 1951 roku, gdy Frame była jeszcze pacjentką w Seacliff, nowozelandzkie wydawnictwo Caxton Press opublikowało jej pierwszą książkę, uznaną przez krytyków, a mianowicie zbiór opowiadań The Lagoon and Other Stories (1951)^[11]. Książka otrzymała prestiżową nagrodę literacką Hubert Church Memorial Award. Przyczyniło się to do zrezygnowania z zabiegu lobotomii^[12]. Cztery lata później, po wypisaniu z Seacliff, Frame poznała pisarza Franka Sargesona^[13] .Mieszkała i pracowała w jego domu w Takapuna od kwietnia 1955 do lipca 1956 roku, wydając swoją pierwszą powieść Owls Do Cry^[14] (Pegasus, 1957).

Frame opuściła Nową Zelandię pod koniec 1956 roku, Dzięki pomocy Państwowej Fundacji Literatury przez 7 lat mieszkała i pracowała na Ibizie, w Andorze i Anglii^[15].

Frame wciąż zmagała się z lękiem i depresją, a we wrześniu 1958 roku przyjęła do Szpitala Maudsley w Londynie. Amerykański psychiatra Alan Miller zasugerował jej, że nigdy nie cierpiała na schizofrenię^[16] Pisarka rozpoczęła regularne sesje terapeutyczne z psychiatrą Robertem Hugh Cawleyem^[17], który zachęcał ją do kontynuowania pisarstwa. Frame zadedykowała Cawleyowi siedem swoich powieści^[18].

Frame wróciła do Nowej Zelandii w 1963 roku. W 1965 roku przyjęła stypendium Burnsa na Uniwersytecie Otago. Później mieszkała w kilku częściach Wyspy Północnej Nowej Zelandii. W tym okresie Frame dużo podróżowała, okazjonalnie do Europy, ale głównie do Stanów Zjednoczonych. Nawiązała tam bliskie relacje z kilkoma Amerykanami^[19]. Należeli do nich malarz Theophilus Brown i jego wieloletni partner Paul John Wonner, poetka May Sarton, John Phillips Marquand i Alan Lelchuk.

W latach 80-tych Frame napisała trzy tomy autobiografii (Na wyspę-teraz, Anioł przy moim stole i Wysłannik z lustrzanego miasta^[20]). Reżyserka Jane Campion i scenarzystka Laura Jones zaadaptowały trylogię jako nagrodzony film fabularny Anioł przy moim stole^[21]. W role pisarki wcieliły się aktorki Kerry Fox, Alexia Keogh i Karen Fergusson. Filmowa biografia przyniosła Janet Frame ogromną popularność i zainteresowanie jej twórczością.

Podczas uroczystości urodzin królowej Elżbiety II w 1983 roku Frame został mianowany Komandorem Orderu Imperium Brytyjskiego za zasługi dla literatury^[22][23].

6 lutego 1990 została uhonorowana Orderem Nowej Zelandii^[24]. Frame była również zagranicznym członkiem Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury, a w swojej rodzinnej Nowej Zelandii otrzymała dwa doktoraty honoris causa^[25]. Od czasu do czasu krążyły plotki przedstawiające Frame jako kandydatkę do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, szczególnie w 1998 roku, po tym jak dziennikarz zauważył jej nazwisko na szczycie listy, która później okazała się być ułożona alfabetycznie^[26].

W 2000 roku nowozelandzki historyk Michael King opublikował autoryzowaną biografię Frame Wrestling with the Angel^[27].

Janet Frame zmarła w Dunedin w styczniu 2004 roku w wieku 79 lat na ostrą białaczkę szpikową^[28][29].

Osobiste i literackie dokumenty Frame zostały zarchiwizowane w zbiorach Hocken Uniwersytetu Otago . W 2024 roku archiwa te zostały wpisane na listę UNESCO „ Pamięć Świata” Aotearoa Nowa Zelandia Ngā Mahara o te Ao .

Powieści

• 1957 Owls do cry. Christchurch: Pegasus Press
• 1961 Faces in the Water. Christchurch: Pegasus Press; New York: Braziller.
• 1962 The Edge of the Alphabet. Christchurch: Pegasus Press.
• 1963 Scented Gardens for the Blind. London: WH Allen.
• 1965 The Adaptable Man. London: WH Allen.
• 1966 A State of Siege. New York: Braziller.
• 1968 The Rainbirds. London: WH Allen. (Wydane w USA z preferowanym przez Frame orginalnym tytułem Yellow Flowers in the Antipodean Room. New York: Braziller, 1969)
• 1970 Intensive Care. New York: Braziller.
• 1972 Daughter Buffalo. New York: Braziller.
• 1979 Living in the Maniototo. New York: Braziller.
• 1989 The Carpathians. New York: Braziller.
• 2007 Towards Another Summer. Auckland: Vintage ISBN 978-1-86941-868-7 (Opublikowano pośmiertnie).
• 2013 In the Memorial Room. Melbourne: Text Publishing. ISBN 978-1-92214-713-4 (napisana w 1974).

Autobiografia

• 1982. To the Is-Land New York: Braziller. (Polskie wydanie: Na wyspę-teraz, Zysk i S-ka,1999 ISBN 8371504187)
• 1984. An Angel at My Table. New York: Braziller. (Polskie wydanie: Anioł przy moim stole, Zysk i S-ka, 1999, ISBN 8371504179)
• 1984. The Envoy From Mirror City . Auckland: Century Hutchinson.(Polskie wydanie: Wysłannik z lustrzanego miasta, Zysk i S-ka, 1999, ISBN 8371504195)
• 1989. An Autobiography (Collected edition). Auckland: Century Hutchinson (Posthumously reprinted under the title An Angel at My Table, London: Virago, 2008).