Anglia

Anglia (ang. England) – część składowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej^[2][3]. W przeszłości była niezależnym królestwem. Ma granice lądowe z Walią na zachodzie i Szkocją na północy. Kraj jest oblewany przez Morze Celtyckie i Morze Irlandzkie. Od kontynentalnej części Europy oddzielony jest kanałem La Manche i Morzem Północnym. Stolicą Anglii jest Londyn. Panuje w niej król brytyjski Karol III. Populacja kraju to ponad 56 milionów osób (2019)^[1], większość z nich mieszka w stolicy i innych aglomeracjach.

Anglia

England

Herb Flaga
Dewiza: Dieu et mon droit (Bóg i moje prawo)
Hymn: God Save the King[a] (Boże, chroń Króla)
Ustrój polityczny	monarchia konstytucyjna
Stolica	Londyn
Władca	Karol III
Powierzchnia	130 395 km²
Populacja (2019) • liczba ludności	56 286 961[1]
• gęstość	432 os./km²
Waluta	Funt szterling (£, GBP)
Telefoniczny nr kierunkowy	+44
Strefa czasowa	UTC +0, czas letni: UTC +1
Język urzędowy	brak[b]
Religia dominująca	anglikanizm
Położenie na mapie

Nie mylić z: Wielką Brytanią, która bywa potocznie nazywana Anglią.

Obszar Anglii stanowią głównie równiny i pagórki. Na północy teren jest bardziej górzysty, np. w Lake District czy Górach Pennińskich. W kraju panuje klimat morski. Temperatura jest umiarkowana, zimą rzadko schodzi poniżej zera, latem dochodzi do 32 stopni^[4]. Poza głównym obszarem, zajmującym południową i środkową część wyspy Wielka Brytania, na Anglię składa się także ponad 100 mniejszych wysp, takich jak Scilly czy Wight.

Historia

Osobne artykuły: Historia Królestwa Anglii i Historia Wielkiej Brytanii.

Począwszy od VIII wieku zamieszkana przez Anglosasów Anglia była najeżdżana przez wikingów^[5]. Królestwa Mercja oraz Nortumbria zostały podbite kolejno w 875 i 876 roku. W kolejnych latach król angielski Alfred Wielki wygrał kilka znaczących bitew z Duńczykami, odbierając utracone regiony^[6]. W 1066 roku miała miejsce inwazja Normanów na Anglię^[7]. Normanowie pod wodzą Wilhelma Zdobywcy pokonali Harolda II i w szybkim tempie podbili południowe regiony Anglii^[8]. Po problemach z sukcesją do tronu wybuchła wojna domowa, która zakończyła się wraz z koronacją Henryka II Plantageneta w 1154 roku.

Król Edward III próbował zwiększyć siłę swojego królestwa, starając się objąć tron Francji^[9]. Przez ponad sto lat miały miejsce konflikty zbrojne pomiędzy oboma krajami co później nazwano wojną stuletnią^[10].

W XVI wieku król Henryk VIII Tudor nie dostał pozwolenia od papieża na rozwód z Katarzyną Aragońską. Parlament angielski uchwalił akt supremacji, co uniezależniło kraj od papieża. Skutkami tego były rozłam z Kościołem rzymskokatolickim oraz ustanowienie Kościoła anglikańskiego^[11].

W 1666 roku w Londynie wybuchł pożar; spłonęło ponad 13 tys. domów^[12], jednak w krótkim okresie miasto zostało odbudowane. Wiele z nowo powstałych budynków zaprojektował Christopher Wren^[13]. W XVII wieku w parlamencie zawiązały się dwie partie, Torysi i Wigowie. Podczas chwalebnej rewolucji Wigowie i część Torysów obalili ówczesnego króla Jakuba II Stuarta, którego następcą został Wilhelm III Orański. W 1707 roku po uzgodnieniu przez parlament angielski i szkocki, Królestwo Anglii i Królestwo Szkocji połączyły się tworząc Królestwo Wielkiej Brytanii^[14].

W trakcie rewolucji przemysłowej część ludzi przeniosła się z rejonów wiejskich do dużych miast w celu pracy w fabrykach. Podczas II wojny światowej Anglia stanęła ponownie po stronie aliantów. Wiele miast, szczególnie w południowej części zostało zbombardowanych podczas niemieckich nalotów^[15]. Niedługo po II wojnie światowej nastąpił proces dekolonizacji – wiele obszarów Imperium brytyjskiego ogłosiło niepodległość. W 1948 powstał National Health Service, który umożliwił szerokim masom społeczeństwa darmowy dostęp do opieki medycznej^[16].

Na początku XX wieku miała miejsce wielka migracja do Anglii głównie z innych regionów wysp brytyjskich i subkontynentu indyjskiego^[17]. Od lat 70. zaczęto stopniowo odchodzić od działalności produkcyjnej i kłaść większy nacisk na sektor usług^[18]. Jako część Wielkiej Brytanii, Anglia w 1973 roku dołączyła do Wspólnoty Europejskiej, później przemianowanej na Unię Europejską^[19].

Ustrój

Głową państwa jest osoba z rodziny królewskiej wybrana zgodnie z linią sukcesji. Aktualnie tę funkcję pełni król Karol III. Anglia, w odróżnieniu od innych krajów Wielkiej Brytanii, nie ma własnego parlamentu i pozostaje pod wyłączną jurysdykcją parlamentu brytyjskiego^[20]. W ten sposób deputowani pochodzący spoza Anglii mogą mieć wpływ na wewnętrzne sprawy tego kraju. Parlament dzieli się na Izbę Lordów oraz Izbę Gmin. Siedzibą obu jest Pałac Westminsterski w Londynie. Wybory odbywają się co 5 lat. Partia z największą liczbą zdobytych miejsc przejmuje rządy na kolejny okres. Lider wygrywającej partii zostaje mianowany przez monarchę brytyjskiego premierem Anglii^[21].

System prawny

System prawny Anglii znacznie różni się od systemów prawnych państw kontynentalnych. Różnice te wynikają przede wszystkim z faktu, że w odróżnieniu od całościowo oraz licznie skodyfikowanych i uregulowanych ustawowo dziedzin prawa w państwach na kontynencie europejskim w Anglii (jak i w pozostałych częściach Wielkiej Brytanii) system prawa stanowionego dotyka tylko niektórych gałęzi prawa, przy czym cała reszta opiera się na prawie precedensowym^[22].

System prawny Anglii charakteryzuje się występowaniem obok siebie zarówno prawa ustawowego (statutory law), jak i prawa precedensowego (case albo common law). Pierwsze składa się z szeregu różnych aktów prawa stanowionego, w szczególności ustaw (statutes). W Anglii nie ma konstytucji w sensie formalnym, nie istnieje szczególny akt prawny o randze ponad ustawowej, co jest typowe dla krajów Europy kontynentalnej i USA. Z kolei angielskie prawo common law jest tworzone na podstawie rozstrzygnięć uprzednio przyjętych we wcześniej wydanych wyrokach sądowych, które noszą miano precedensów^[23].

Geografia

Keswick, Lake District

Anglia swoim obszarem obejmuje południową i centralną część Wielkiej Brytanii. W jej skład wchodzą też mniejsze wyspy np. Wight czy grupa wysp Scilly. Anglia graniczy z dwoma krajami: Walią od zachodu i Szkocją od północy. Od Francji oddziela ją kanał La Manche. Najdłuższą rzeką jest Severn o długości 354 km, płynąca przez Walię i zachodnią Anglię^[24]. Najdłuższą rzeką położoną w całości w Anglii jest Tamiza (346 km) przepływająca przez Londyn^[25]. Największym jeziorem jest Windermere, które znajduje się w parku narodowym Lake District^[26].

Najstarszym masywem górskim są Penniny położone w północnej części kraju. Ich powstanie szacuje się na paleozoik, około 300 milionów lat temu. W tym rejonie występują naturalnie m.in. piaskowiec, wapień czy węgiel^[27]. Najwyższym punktem (978 m) jest szczyt Scafell Pike w Kumbrii^[26].

Podział administracyjny

Podział administracyjny Anglii według rodzaju jednostek:

     Hrabstwa i dystrykty metropolitalne

     Hrabstwa niemetropolitalne

     Jednostki unitary authority

     Wielki Londyn z podziałem na gminy i City of London

Pogrubione linie wyznaczają granice hrabstw ceremonialnych

Osobny artykuł: Podział administracyjny Anglii.

Anglia posiada niejednorodny system podziału administracyjnego. W znacznej części kraju funkcjonuje dwustopniowy podział na hrabstwa niemetropolitalne (shire county, non-metropolitan county), których jest 21, dzielących się dalej na dystrykty niemetropolitalne(inne języki) (shire district, non-metropolitan district, łącznie 164). Sześć aglomeracji w kraju znajduje się w granicach hrabstw metropolitalnych (metropolitan county), które od 1986 roku nie posiadają jednak własnych władz, przekazując wszystkie kompetencje znajdującym się niżej w hierarchii dystryktom metropolitalnym (metropolitan district, łącznie 36)^[28]. Pozostała część kraju podzielona jest na jednostki unitary authority, wypełniające zadania zarówno hrabstw jak i dystryktów, których jest 62. Jednostki te najczęściej obejmują pojedyncze miasta i zespoły miejskie. Wielki Londyn, zarządzany przez Greater London Authority(inne języki), podlega innym zasadom administracyjnym i dzieli się na 32 gminy (London boroughs). Szczególnymi przypadkami są: City of London, które posiada odmienne kompetencje od otaczających je gmin, oraz wyspy Scilly o kompetencjach zbliżonych do unitary authority^[29].

W dużej części Anglii funkcjonuje dodatkowy, najniższy szczebel podziału administracyjny – parafie (civil parish). Mają one charakter fakultatywny i powoływane są z inicjatywy mieszkańców. W 2016 roku funkcjonowało ponad 9000 takich jednostek, zamieszkanych przez ponad 1/3 mieszkańców kraju^[29].

W 1994 roku do życia powołane zostały regiony, które stały się najwyższym szczeblem podziału administracyjnego. Utraciły one jednak znaczenie administracyjne w 2011 roku wraz z likwidacją ich władz, choć pozostają w użyciu m.in. dla celów statystycznych^[30].

Osobny artykuł: hrabstwa Anglii.

Dodatkowo w Anglii funkcjonuje podział na 48 hrabstw ceremonialnych, który stopniowo formował się od średniowiecza do współczesności^[31]. Choć nie posiadają one znaczenia administracyjnego, powszechnie wykorzystywane są w kontekście geograficznym^[32]. W każdym z hrabstw ceremonialnych urzędują Lord Lieutenant(inne języki) oraz High Sheriff(inne języki), reprezentujący monarchę^[33].

Edukacja

Osobny artykuł: Edukacja w Anglii.

Edukacja finansowana z państwowych środków jest podzielona na następujące etapy: Early Years Foundation Stage(inne języki), primary education (podzielone na Key Stage 1(inne języki) i Key Stage 2(inne języki)), secondary education (podzielone na Key Stage 3(inne języki) i Key Stage 4(inne języki)), edukację po 16 roku życia i tertiary education(inne języki). Obowiązek szkolny występuje w Anglii od 1880 roku.

Demografia

Największe miasta Anglii

Miasta Anglii

Londyn

Birmingham

Liverpool

Bristol

Anglia jest najbardziej zaludnioną częścią składową Wielkiej Brytanii, zamieszkaną przez 53 mln mieszkańców (84% ogółu)^[34]. 86% ludności jest rasy białej, z czego Anglików rasy białej jest 80,5%. 2,9% ludności jest rasy czarnej. Osoby te pochodzą głównie z Afryki i Karaibów^[35].

W poniższej tabeli wymienione są najbardziej zaludnione miasta Anglii (powyżej 200 000 mieszkańców w 2011 roku)^[c][36].

Miasto	Liczba ludności (2011)	Liczba ludności aglomeracji (2011)
Londyn	8 250 205[d]	9 787 426
Birmingham	1 085 810	2 440 986[e]
Liverpool	552 267	864 122
Bristol	535 907	617 280
Sheffield	518 090	685 368
Manchester	510 746	2 553 379[f]
Leeds	474 632	1 777 934[g]
Leicester	443 760	508 916
Bradford	349 561	patrz: Leeds
Coventry	325 949	359 262
Nottingham	289 301	729 977
Kingston upon Hull	284 321	314 018
Stoke-on-Trent	270 726	372 775
Newcastle upon Tyne	268 064	774 891[h]
Derby	255 394	270 468
Southampton	253 651	855 569[i]
Portsmouth	238 137	patrz: Southampton
Plymouth	234 982	260 203
Brighton and Hove	229 700	474 485
Reading	218 705	318 014
Northampton	215 173	215 963
Luton	211 228	258 018
Wolverhampton	210 319	patrz: Birmingham

Religia

Podczas spisu powszechnego 2011 mieszkańcy Anglii odpowiadali następująco pytani o wyznanie^[37]:

• chrześcijaństwo – 31 479 876 (59,4%)
• bezwyznaniowość – 13 114 232 (24,7%)
• islam – 2 660 116 (5,0%)
• hinduizm – 806 199 (1,5%)
• sikhizm – 420 196 (0,8%)
• judaizm – 261 282 (0,5%)
• buddyzm – 238 626 (0,5%)
• inne religie – 227 825 (0,4%)
• brak odpowiedzi – 3 804 104 (7,2%)
• łącznie – 53 012 456

Chrześcijańskim patronem Anglii jest święty Jerzy, którego symbol – krzyż świętego Jerzego – widnieje na angielskiej fladze.

Uwagi

1. Jest to nieoficjalny hymn.
2. Brak języka urzędowego, jednak de facto rolę tę odgrywa angielski.
3. Dane w tabeli odpowiadają: w przypadku aglomeracji liczbie ludności obszarów zabudowanych (built-up-area), a w przypadku miast liczbie ludności mniejszych jednostek na które te się dzielą (built-up area sub-divisions). Obie te jednostki definiowane są na potrzeby spisu powszechnego przez brytyjski urząd statystyczny. Nie odpowiadają one granicom administracyjnym, które notabene w przypadku wielu angielskich miast nie istnieją.
4. Suma liczby ludności obszarów zabudowanych odpowiadających wszystkim 32 gminom Wielkiego Londynu oraz City of London.
5. West Midlands.
6. Wielki Manchester.
7. West Yorkshire.
8. Tyneside.
9. South Hampshire(inne języki).