Joseph Addison

Urodzony w Milston w hrabstwie Wiltshire w rodzinie duchownego, edukację odebrał w Charterhouse School w Godalming w hrabstwie Surrey i wykształcenie filologiczne na Uniwersytecie Oksfordzkim^[1]. W pierwszym z tych miejsc poznał Richarda Steele, wraz z którym stworzył nowy typ wydawnictwa periodycznego o charakterze satyryczno-obyczajowym. Wspólnie wydawali czasopisma kulturalno-literackie „The Tatler” i „The Guardian”.

W 1693 napisał wiersz skierowany do Johna Drydena, ówczesnego nadwornego poety rodziny królewskiej. W 1694 zaś wydał swe pierwsze większe dzieło zawierające biografie angielskich poetów. W tym samym roku ukazały się też Georgiki Wergiliusza w jego tłumaczeniu.

W roku 1699 rozpoczął szkolenie dyplomatyczne. Do roku 1703 Addison odbywał podróż po Europie, podczas której przygotował m.in. rozprawę numizmatyczną Dialogues on the Usefulness of Medals (opublikowaną dopiero w 1921), poemat Letter from Italy oraz dziennik podróży Remarks on Several Parts of Italy (1705)^[1].

Zdobył rozgłos i uznanie dzięki poematowi heroicznemu The Campaign (1704), upamiętniającemu zwycięstwo Anglików pod Blenheim, co otworzyło mu drogę do kariery politycznej^[1]. W 1705 został asystentem sekretarza stanu w rządzie Lorda Halifaxa^[2]. Addison był aktywnym członkiem stronnictwa wigów, zasiadał w parlamencie i pełnił różne funkcje publiczne.

W 1708 został członkiem parlamentu, następnie został wysłany do Irlandii, gdzie przebywał przez rok. W tym czasie poznał Jonathana Swifta i blisko się z nim zaprzyjaźnił. Założył klub polityczno-literacki Kit-Cat Club, a następnie odnowił znajomość z Richardem Steelem.^[1]. Bywał stałym gościem londyńskich tawern i kawiarni, zdobywając opinię błyskotliwego rozmówcy.

Od tego czasu rozpoczęła się również jego kariera dramatopisarska. Od 1711 roku wspólnie ze Steelem współtworzył czasopismo The Tatler (1709–1711) oraz dziennik The Spectator (1711–1712; ponownie w 1714 jako periodyk), które odegrały znaczącą rolę w kształtowaniu gustów czytelniczych i opinii publicznej angielskich klas średnich^[1]. Pisma te były jednymi z pierwszych prób systematycznego oddziaływania prasy na postawy społeczne. Pierwszy numer „The Spectator” ukazał się 1 marca 1711, ostatni 23 października 1712. W tym czasie ukazało się 517 numerów. Nakład sięgał 3000 egzemplarzy i docierał nawet do Ameryki^[3]. The Spectator nie miał charakteru informacyjnego; poszczególne wydania poświęcano zagadnieniom obyczajowym i kulturowym. Spośród 555 zamieszczonych tam esejów Addison jest autorem 274. W ramach obu periodyków Addison i Steele wprowadzili fikcyjną instytucję – klub Spectatora, będący literacką miniaturą społeczeństwa angielskiego. Jego członkowie – m.in. ziemianin Sir Roger de Coverley, emerytowany oficer, kupiec, prawnik, modny młodzieniec oraz duchowny – mieli reprezentować różne grupy społeczne. Sam Spectator, kreowany jako idealny dżentelmen, stawał się ustami autora, komentując sprawy życia codziennego, relacje rodzinne, obywatelskie obowiązki i kwestie obyczajowe^[1].

W 1710 roku Addison wydał pięć numerów periodyku „Whig Examiner”. Tytuł powstał w kontrze do gazety „The Examiner”, prowadzonej przez Jonathana Swifta i popierającej frakcje torysów. „Whig Examiner” pojawił się w czasie wyborów do parlamentu, w wyniku których Addison stał się po raz kolejny posłem. Pozycja ukazywała się przez kolejne cztery lata, do 1714 roku^[3].

Addison wykorzystywał tę fikcję literacką, by subtelnie wpływać na czytelników, unikając moralizatorskiego tonu, a jednocześnie kształtując normy etyczne, wzorce zachowań oraz preferencje literackie^[4]. Promował umiar, harmonię między pracą a rozrywką, zgodę społeczną, współdziałanie partii politycznych oraz tolerancję. W swoich refleksjach starał się godzić mieszczańską obyczajowość z tradycją rycerską, łącząc elementy hedonizmu epoki Restauracji z purytańską surowością^[4].

Jako twórca nawiązywał do klarowności i elegancji neoklasycyzmu, nie popadając w sztuczność. Jego eseje wyróżniały się lekkością stylu, wdziękiem i humorem, często przybierającym formę łagodnej ironii lub satyry^[4]. Największe uznanie zdobył dramatem Cato (1713), który osiągnął znaczną popularność zarówno w Anglii, jak i w Europie, ze względu na dostrzegane aluzje polityczne^[4]. Pozostałe jego utwory sceniczne – libretto operowe Rosamund (1705) oraz komedia The Drummer (1715) – nie spotkały się z podobnym zainteresowaniem.

W historii literatury Addison pozostaje przede wszystkim mistrzem eseju i twórcą galerii charakterystycznych postaci klubu Spectatora, które zapoczątkowały rozwój powieści obyczajowej^[4]. Wizerunek pisarza jako wzorcowego angielskiego dżentelmena utrwala jego korespondencja opublikowana w tomie Letters (1954). W Polsce wybór esejów ze Spectatora ukazał się w przekładzie Zofii Sinkowej, a jego poezje tłumaczyli m.in. Ludwik Kamiński, Jan Kasprowicz i Stefan Rosołowski^[4].

W 1716 poślubił księżnę Warwick, co przysłużyło się jego karierze politycznej. Krytykowano go jednak za kolejne czasopismo polityczne „The Freeholder”. Po sprzeczce ze Steelem na temat ustawy o parostwie z 1719 dotychczasowi przyjaciele rozstali się. Już rok wcześniej Addison został zmuszony do rezygnacji z urzędu sekretarza stanu z powodu problemów zdrowotnych, pozostał jednak w parlamencie do końca życia. Pochowany jest w Westminster Abbey.

Życiorys

Dzieła

Przypisy

Bibliografia

Wikiwand - on