Karl Dedecius

Karl Dedecius właśc. Karol Dedecius^[1] (ur. 20 maja 1921 w Łodzi, zm. 26 lutego 2016 we Frankfurcie nad Menem^[2]) – niemiecki tłumacz i popularyzator literatury polskiej i rosyjskiej. Zajmował się także eseistyką i teorią przekładu, publikował w prasie oraz wykładał na uczelniach.

Karl Dedecius

Karl Dedecius (2006)
Data i miejsce urodzenia	20 maja 1921 Łódź, Polska
Data i miejsce śmierci	26 lutego 2016 Frankfurt nad Menem, Niemcy
Zawód, zajęcie	tłumacz
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się w Łodzi w rodzinie Niemców, którzy przybyli do Polski z czeskich Sudetów i Szwabii. Skończył łódzkie Gimnazjum im. Stefana Żeromskiego. W czasie II wojny światowej został wcielony do Wehrmachtu we Frankfurcie nad Odrą. Latem 1942 roku znajdował się na froncie wschodnim pod Stalingradem, gdzie został ciężko ranny i dostał się do niewoli sowieckiej, w której przebywał do 1950. Tam nauczył się rosyjskiego^[3]. Po wyjściu z niewoli nie wrócił do rodzinnej Łodzi, lecz przeniósł się do narzeczonej w Weimarze, w ówczesnej NRD^[4]. W 1952 wyemigrował do RFN. Przez ponad 20 lat pracował jako agent ubezpieczeniowy we frankfurckim towarzystwie ubezpieczeniowym Allianz. Wówczas hobbystycznie zaczął zajmować się tłumaczeniem. W 1959 roku ukazał się pierwszy tomik jego przekładów polskiej liryki Lekcja ciszy. Sensację wzbudziło jego tłumaczenie Myśli nieuczesanych Stanisława Jerzego Leca, które sprzedano w nakładzie ponad 300 tys. egzemplarzy^[5].

W 1980 roku został założycielem i pierwszym dyrektorem (do 1999) Deutsches Polen-Institut (Niemiecki Instytut Kultury Polskiej) w Darmstadt, instytucji zajmującej się popularyzacją polskiej twórczości w Niemczech oraz kontaktami między oboma narodami. Wydał kilkadziesiąt antologii i tomów indywidualnych pisarzy. Jest edytorem 50-tomowej serii „Polnische Bibliothek” (Biblioteka Polska) obejmującej literaturę polską od średniowiecza po współczesność. Łącznie tłumaczył ponad 300 poetów i prozaików w tym Mickiewicza, Miłosza, Szymborską, Różewicza, Leca, Herberta, Wojtyłę. Za dzieło jego życia uznawana jest 7-tomowa Panorama der polnischen Literatur des 20. Jahrhunderts (Panorama literatury polskiej XX wieku).

W 1963 roku odnowił i zaczął utrzymywać bliski kontakt z rodzinną Łodzią. Po wyrażeniu swojej zgody, 19 listopada 2002 roku Karl Dedecius został patronem Publicznego Gimnazjum nr 43 w Łodzi^[6].

Od 2003 roku polscy tłumacze literatury niemieckojęzycznej oraz niemieccy tłumacze literatury polskiej mogą zostać wyróżnieni Nagrodą imienia Karla Dedeciusa. Laureaci wybierani są przez polsko-niemieckie jury^[7].

Dzieła

Oprócz przekładów cudzych utworów (m.in. „Dialog z pamięcią: wiersze z Łodzi” ISBN 83-908625-7-3) Karl Dedecius jest również autorem książek z dziedziny stosunków polsko-niemieckich, literaturoznawstwa oraz teorii przekładu. W języku polskim ukazały się:

• poradnik dla tłumaczy pt. Notatnik tłumacza, który jest syntetycznym „(...) przeglądem teorii przekładu w jej historycznym rozwoju”^[8],
• Książka jako wola i wyobrażenie^[9],
• Polacy i Niemcy w Europie^[10],
• wspomnienia pt. Europejczyk z Łodzi^[3].
• Wybór esejów pt. Szkiełko tłumacza i oko poety. Eseje, wyb. i wstęp Andreas Lawaty, Universitas, Kraków 2013.

Odznaczenia i nagrody

Karl Dedecius w rozmowie z Aliną Perth-Grabowską, Warszawa, 1995

Ordery i medale

• Order Zasługi Hesji (1986)^[11]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (1994)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (6 marca 1995)^[12]
• Order Orła Białego (3 maja 2003)^[13]
• Medal „Cordi Poloniae” Konwentu Organizacji Polskich w Niemczech^[14]

Nagrody i honorowe obywatelstwa

• Nagroda Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung w Darmstadt (1967)
• Nagroda Fundacji Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1968)
• Dyplom Honorowy ZAiKS-u (1970)
• Nagroda literacka ZAiKS-u dla tłumaczy (1977)^[15]
• Nagroda specjalna Polskiej Fundacji Kultury (1988)
• Nagroda Pokojowa Księgarzy Niemieckich (1990)
• Honorowy Obywatel Miasta Łodzi (1992)^[16]
• Honorowy Obywatel Miasta Płocka (1994)
• Nagroda im. Samuela Lindego (1996)
• Nagroda im. Andreasa Gryphiusa (1997)
• I Nagroda Uniwersytetu Viadrina we Frankfurcie nad Odrą (1999)
• Niemiecka Nagroda Narodowa (2010)
• tytuł Ambasadora Polszczyzny poza Granicami Kraju (2013)^[17]

Doktoraty honoris causa

• Uniwersytet Alberta Magnusa w Kolonii (1976)
• Katolicki Uniwersytet Lubelski (1987)^[18]
• Uniwersytet Łódzki (1990)
• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (1995)^[19]
• Uniwersytet Jagielloński (2000)
• Europejski Uniwersytet Viadrina we Frankfurcie nad Odrą (2011)^[20]

Zobacz też

Zobacz w Wikiźródłach esej Kazimierza Wyki o podejściu translatorskim Karla Dedeciusa

• Archiwum Karla Dedeciusa w Słubicach