Kaskada elektrowni wodnych na Dnieprze

W czasach Związku Radzieckiego przepływający przez Ukrainę dolny bieg rzeki Dniepr przekształcono w składający się z sześciu zapór i związanych z nimi zbiorników zespół hydroenergetyczny^[1]. Ujarzmianie rzeki rozpoczęto w 1927 roku zainaugurowaniem budowy zapory Dnieprzańskiej Elektrowni Wodnej, zakończono zaś w 1975 roku, kiedy to oddano do użytku Kaniowską Elektrownię Wodną(inne języki)^[2][1][3].

Mapa pokazująca rozmieszczenie zapór elektrowni wodnych i związanych z nimi zbiorników na Dnieprze

Zestawienie dnieprzańskich elektrowni i zbiorników wodnych przedstawia się następująco (kolejność według występowania w kaskadzie):

• Kijowska Elektrownia Wodna(inne języki), zbudowana w latach 1964–1968; zapora położona w Wyszogrodzie tworzy Zbiornik Kijowski^[4][5]
• Kaniowska Elektrownia Wodna(inne języki), zbudowana w latach 1964–1975; zapora położona w Kaniowie tworzy Zbiornik Kaniowski^[4][3]
• Krzemieńczucka Elektrownia Wodna(inne języki), zbudowana w latach 1954–1959; zapora położona w Switłowodśku tworzy Zbiornik Krzemieńczucki^[4][6]
• Środkowodnieprzańska Elektrownia Wodna(inne języki) (do 2016 roku Dnieprodzierżyńska Elektrownia Wodna), zbudowana w latach 1956–1963; zapora położona w Kamieńskiem tworzy Zbiornik Kamieński^[4][7][8]
• Dnieprzańska Elektrownia Wodna, zbudowana w latach 1927–1932; zapora położona w Zaporożu tworzy Zbiornik Dnieprzański^[4][2]
• Kachowska Elektrownia Wodna, zbudowana w latach 1950–1956; zapora położona w Nowej Kachowce tworzy Zbiornik Kachowski (obecnie – według stanu na 2023 rok – zapora elektrowni jest zniszczona)^[4][9]

Największą z elektrowni jest Dnieprzańska Elektrownia Wodna^[10].

Ogólna powierzchnia zbiorników wodnych utworzonych przez zapory elektrowni wynosi 6950 km², a objętość zgromadzonych w nich zapasów wody – 43,8 km³.

Budowa elektrowni wodnych na Dnieprze była wykorzystywana w radzieckiej propagandzie jako przykład zdolności państwa do ujarzmiania sił natury w celu przyspieszenia budowy komunizmu. W 1952 roku ukazała się książka Великие сталинские стройки на Днепре (trb. Wielikie stalinskie strojki na Dnieprie, pol. „Wielkie stalinowskie budowy na Dnieprze”) autorstwa Lidii Kucharenko(inne języki), w której można znaleźć przemówienie przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR (premiera) Wiaczesława Mołotowa, z którego wynika, że „Dnieprobudowa pobiła światowy rekord lania betonu” i że „jest ona przykładem jak należy zwyciężać na drodze do komunizmu”; wypowiedź komisarza ludowego przemysłu ciężkiego Sergo Ordżonikidzego podkreślającą, że „tylko pod przewodnictwem naszej partii, tylko w zjednoczonym zrywie całego proletariatu, można było zakuć Dniepr w żelazobeton i oddać na służbę socjalizmowi”, a także informację, że wokół inwestycji rozwinęła się ostra walka klas oraz puentę o następujacej treści: „Radziecki lud z zachwytem powitał wieść o zwycięstwie nad Dnieprem. Nasi poeci w pieśniach i wierszach sławili tę pamiętną datę”^[1].

W 1997 roku Jacek Hugo-Bader napisał w Magazynie Gazety Wyborczej utrzymany w krytycznym tonie artykuł o dnieprzańskich elektrowniach i rzeczywistych skutkach ich powstania. Wymowę artykułu dobrze oddaje następujący fragment:

Zgwałcony został cały rzeczny ekosystem. Pod wodą znalazły się najwspanialsze w Europie ostoje ptactwa wodnego. Wyginęły wędrujące ryby, rzeka straciła zdolność do samooczyszczania się. Natomiast płytka, szeroko rozlana woda w upalne lata rozgrzewa się tak bardzo, że ginie w niej całe życie biologiczne. Korzyści z zalania doliny Dniepru są minimalne. Rzeka stała się spławna, do czego wystarczyłby zresztą jeden zalew, ten, który zatopił sławne porohy powyżej miasta Zaporoże. Ale pod wodą znalazły się najlepsze ziemie^[1].

Jedna trzecia wyprodukowanej przez dnieprzańskie elektrownie energii elektrycznej przeznaczana jest na likwidację szkód, spowodowanych przez budowę tych elektrowni. Szkody te to m.in. zalewanie wodą kopalń w rejonie Krzywego Rogu i Dniepru^[1].