Kazimierz Nowak (podróżnik)

Kazimierz Nowak (ur. 11 stycznia 1897 w Stryju, zm. 13 października 1937 w Poznaniu) – polski podróżnik, korespondent i fotograf, cyklista, pionier polskiego reportażu, który w latach 1931–1936 przebył samotnie kontynent afrykański, z północy na południe, a następnie z powrotem, pokonując około 40 tys. km rowerem, pieszo, konno, na wielbłądzie, czółnem oraz pociągiem^[1].

Ten artykuł dotyczy podróżnika. Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Kazimierz Nowak

Data i miejsce urodzenia	11 stycznia 1897 Stryj
Data i miejsce śmierci	13 października 1937 Poznań
Zawód, zajęcie	fotoreporter, podróżnik
Miejsce zamieszkania	Stryj k. Lwowa, Boruszyn, Wagowo, Poznań
Rodzice	Stanisław Nowak
Małżeństwo	Maria Wanda (z domu Gorcik)
Dzieci	Elżbieta, Romuald
Strona internetowa

Zarys biograficzny

Kazimierz Nowak wraz ze swoją rodziną.

Artykuł informujący o śmierci podróżnika; tygodnik Na Szerokim Świecie, nr 41 z 1937.

Urodzony w Stryju (obecnie w obwodzie lwowskim), po I wojnie światowej przeniósł się do Poznania, gdzie pracował jako reporter w poznańskiej prasie.

Już jako dziecko marzył, by poznać Afrykę. Jednym z celów podjęcia podróży przez Afrykę było utrzymanie rodziny z honorariów za relacje. Były one publikowane w prasie polskiej (w czasopismach takich, jak „Światowid”, „Na Szerokim Świecie”, „Naokoło świata”, „Ilustracja Polska” i „Przewodnik Katolicki”)^[2], a także francuskiej, włoskiej i brytyjskiej^[3]. W swoich listach i na zdjęciach z podróży do Afryki, obok osobistych przeżyć, uchwycił niezwykłą kulturę, bogactwo przyrody i życie duchowe kontynentu afrykańskiego. Wypowiadał się przeciw kolonializmowi.

Po powrocie, w listopadzie 1936 usiłował podjąć pracę we Francji jako fotoreporter, lecz bez skutku. Powróciwszy do kraju w grudniu 1936, wygłaszał odczyty na temat Afryki, które były bogato ilustrowane przezroczami.

Zmarł w niespełna rok po powrocie z podróży na zapalenie płuc, które mogło być rezultatem wycieńczenia organizmu spowodowanego trudami podróży, malarią i operacją chirurgiczną nogi^[4]. Został pochowany na cmentarzu Górczyńskim w Poznaniu.

Tam i z powrotem, czyli trasa podróży

Podróżnik i jego rower na bezdrożach afrykańskiej pustyni.

Plakat zapraszający na odczyt Kazimierza Nowaka ilustrowany zdjęciami z podróży dookoła Afryki organizowany przez Ligę Morską i Kolonialną (marzec, 1937)

Nazwy miast, państw i posiadłości są tu podane w postaci, jakiej używano w czasie jego podróży:

Droga na południe: Start: listopad 1931 – Trypolis, Bengazi, Tobruk (Libia) → Kair (Egipt) → Chartum, Malakal (Sudan Anglo-Egipski) → Kongo Belgijskie → Elisabethville (Rodezja Północna) → Rodezja Południowa → Pretoria, Przylądek Igielny, meta: maj 1934 (Związek Południowej Afryki)

Droga na północ: Start: maj 1934 – Przylądek Igielny, Kapsztad (Związek Południowej Afryki), Windhuk (Afryka Południowo-Zachodnia) → Angola → Leopoldville, Brazzaville (Kongo Belgijskie) → Fort Lamy (Francuska Afryka Równikowa) → Francuska Afryka Zachodnia → Algier, meta: listopad 1936 (Algieria)

Bibliografia na temat podróżnika i jego dokonań

Zdjęcie podróżnika z profilu

Część trasy Nowak pokonał łodzią ochrzczoną imieniem jego żony „Maryś”

Dotychczas ukazały się cztery opracowania poświęcone Kazimierzowi Nowakowi.

W 1962 wydano przygotowany przez jego córkę Elżbietę Nowak-Gliszewską album Przez Czarny Ląd (K. Nowak, E. Gliszewska, Przez Czarny Ląd, Wiedza Powszechna, Warszawa 1962) zawierający 335 fotografii, wybranych spośród przeszło 2000, które wykonał Kazimierz Nowak. Elżbieta Nowak-Gliszewska pracowała również nad wydaniem korespondencji Nowaka w książce Na przełaj przez Afrykę. Książki nie udało się wówczas opublikować^[5].

Relacje prasowe zostały zebrane przez Łukasza Wierzbickiego i wydane w 2000 roku w książce Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd, którą Ryszard Kapuściński uznał za klasykę polskiego reportażu. Książka doczekała się wielu wydań w różnym formacie^[6].

Pierwszy zagraniczny przekład książki Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd wydano w 2014 roku na Węgrzech. Tłumaczenia dokonała Vera Wołosz.

Polska Kazimierza Nowaka – przewodnik rowerzysty autorstwa Jacka Łuczaka jest trzecią pozycją o Nowaku^[7]. Jest to pierwsza biograficzna książka o Kazimierzu Nowaku, napisana w formule przewodnika rowerowego. Autor koncentruje się na dziejach podróżnika w czasach poprzedzających jego podróż do Afryki w 1931.

Kochana Maryś! Listy z Afryki to zbiór listów K. Nowaka do żony Marii, pisanych podczas pięciu lat jego afrykańskiej wyprawy. Zbiór liczy łącznie 1242 listy, a pierwszy z czterech planowanych tomów ukazał się w grudniu 2014 r. (DM Sorus). Obejmuje on listy z okresu 4 listopada 1931 – 13 stycznia 1933. Drugi tom, obejmujący listy z okresu 13 I 1933 – 1 V 1934 ukazał się w grudniu 2015 roku (DM Sorus).

Tablice pamiątkowe

Tablica poświęcona podróżnikowi na Dworcu Głównym w Poznaniu.

W górach Ruwenzori (pogranicze Ugandy i Kongo).

Naprawa roweru.

W czasie wolnym: przygotowywanie posiłku.

Polowanie na lamparta.

Przeprawa przez rzekę.

Wśród starszyzny, w środku stoi król plemienia.

25 listopada 2006 w holu Dworca Kolejowego Poznań Główny Ryszard Kapuściński odsłonił tablicę pamiątkową poświęconą Kazimierzowi Nowakowi. Obok tablicy informacyjnej zawisła mapa Afryki z zaznaczoną trasą podróży. Podczas ceremonii odsłonięcia tablicy Kapuściński powiedział^[8]:

Wyczyn Kazimierza Nowaka zasługuje na to, by jego nazwisko znalazło się w słownikach i encyklopediach, by było wymieniane obok takich nazwisk jak Stanley i Livingstone. Kazimierz Nowak był człowiekiem o ogromnej wyobraźni i odwadze, człowiekiem nieustraszonym. Pokazał, że jeden biały człowiek, zupełnie bezbronny, nieposiadający żadnego uzbrojenia, a jedynie wiarę w drugiego człowieka, może przebyć samotnie wielki kontynent, i to w czasach gdy Europa zaczynała dopiero odkrywać Trzeci Świat i jego mieszkańców.

Tylko ktoś, kto zna te rejony, gdzie podróżował Kazimierz Nowak, i sposób w jaki to zrobił, może docenić to bohaterstwo połączone z niezwykłą skromnością. On się nie chwalił, on po prostu opisywał, co widział.

13 października 2009 odsłonięto kolejną tablicę pamiątkową – na cmentarzu górczyńskim w Poznaniu^[9].

24 sierpnia 2012 w Szczawnicy otwarty został Szlak Podróżników i Odkrywców, w jego skład wchodzi kamień z tablicą pamiątkową, poświęconą Kazimierzowi Nowakowi^[10].

Rzeźba lodowa

W ramach Międzynarodowego Festiwalu Rzeźby Lodowej w Poznaniu, w grudniu 2012 r. w pobliżu nowego budynku dworca kolejowego powstała rzeźba z lodu przedstawiająca Kazimierza Nowaka z rowerem. Jej autorzy, artyści rzeźbiarze Michał Mizuła z Polski oraz Samuel Girault z Francji (sponsorowani przez firmę TriGranit)^[11] uzyskali I miejsce w tym konkursie.

Afryka Kazika

W 2008 roku ukazała się książka zatytułowana Afryka Kazika autorstwa Łukasza Wierzbickiego, w której przygody Kazimierza Nowaka przedstawiono w formie opowiadań przeznaczonych dla dzieci. W oparciu o treść książki powstał komiks oraz gra planszowa.

Patronat

Kazimierz Nowak jest patronem Szkoły Podstawowej w Dąbrówce w gminie Dopiewo^[12].

Jego imieniem nazwano też skwer przy ul. Lodowej (blisko miejsca, gdzie mieszkał)^[13].