Kronika Prokosza

Kronika Prokosza^[1] – wydana po raz pierwszy drukiem w 1825 roku przez Hipolita Kownackiego w Warszawie, rzekoma kronika opisująca najdawniejsze dzieje Polski, której autorstwo przypisywano Prokoszowi, który to miał być arcybiskupem krakowskim (w innych wersjach mnichem benedyktyńskim) z X wieku^[2].

Kronika Prokosza

Kronika polska przez Prokosza w wieku X napisana, z dodatkami z Kroniki Kagnimira, pisarza wieku XI, i z przypisami krytycznymi komentatora wieku XVIII pierwszy raz wydrukowana z rękopisma nowo wynalezionego

Strona tytułowa I wydania z 1825 roku
Autor	nieznany, prawdopodobnie Franciszek Morawski lub Przybysław Dyamentowski
Typ utworu	kronika
Data powstania	nieznana, prawdopodobnie początek XIX wieku lub druga połowa XVIII wieku
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Warszawa
Język	polski
Data wydania	1825

Współczesna polska nauka od dawna odrzuca jej autentyczność i uznaje za falsyfikat. Tzw. Kronika Prokosza powstała zapewne na początku XIX wieku, bądź najwcześniej w połowie XVIII stulecia. Jej autorem był najpewniej gen. Franciszek Morawski lub też ktoś z jego otoczenia^[3][4], albo Przybysław Dyamentowski – należy jednak zaznaczyć, że tożsamość samego Dyamentowskiego także budzi kontrowersje^[3].

Kronika Prokosza pozostaje obiektem zainteresowania zwolenników pseudonaukowej teorii spiskowej o istnieniu starożytnej Lechii.

Historia odkrycia

Rękopis kroniki został sprezentowany Julianowi Ursynowi Niemcewiczowi przez Franciszka Morawskiego, który jakoby zakupił go w jednym z żydowskich kramów w Lublinie^[5]. Niemcewicz, przekonany o autentyczności otrzymanego dzieła^[2], zaprezentował je w Towarzystwie Warszawskim Przyjaciół Nauk^[5]. W tym samym roku rękopis wydał drukiem Hipolit Kownacki, który także przełożył tekst kroniki na łacinę^[2].

Fałszerstwo tej kroniki już w ciągu roku od jej wydania wykazał Joachim Lelewel, odnajdując w Wilnie jej rękopis opatrzony datą 21 czerwca 1764 roku i wskazujący na Dyamentowskiego jako jego autora, dokonując następnie krytycznego rozbioru jej treści^[5]. Przybysław Dyamentowski znany był jako fałszerz dokumentów historycznych, zajmował się tworzeniem fałszywych genealogii rodów magnackich i fikcyjnych źródeł opisujących najstarsze dzieje Polski^[2].

Kwestia autorstwa dzieła

Przedmowa do pierwszego wydania owej kroniki informuje, że Prokosz (Prochorus) miał być pierwszym arcybiskupem krakowskim, działającym za czasów Mieszka I, zmarłym w 986 roku^[6]. Istnienie tej postaci nie zostało jednak w jakikolwiek sposób udowodnione. Żadne wiarygodne źródła historyczne z owej epoki nie wymieniają Prokosza.

Tradycyjnie stworzenie Kroniki Prokosza przypisuje się Przybysławowi Dyamentowskiemu, fałszerzowi dokumentów z XVIII wieku. Pogląd ten został po raz pierwszy sformułowany przez Joachima Lelewela i był bezrefleksyjnie powielany przez niemal dwa stulecia przez kolejne pokolenia mediewistów, m.in. Janusza Tazbira, Andrzeja Wierzbickiego i Henryka Samsonowicza^[7]. W świetle badań prowadzonych na początku XXI wieku przez historyka Piotra Boronia, sama tożsamość i losy Dyamentowskiego budzą już pewne kontrowersje. Ów człowiek miał być stolnikiem urzędowskim, nie występuje natomiast w spisach urzędników ziemskich województwa lubelskiego. Dyamentowski mógł więc tytułować się tak bezpodstawnie^[8] lub też Joachim Lelewel otrzymał informacje niedokładne. Innymi budzącymi zastanowienie kwestiami są niespotykane w ówczesnej Polsce imiona noszone przez Dyamentowskiego oraz jego syna (Przybysław i Sobiesław), a także informacja o śmierci domniemanego stolnika w 1774 roku w wieku osiemdziesięciu lat oraz pozostawienie przezeń małoletniego syna^[3]. Z kolei prof. Jerzy Strzelczyk sceptycyzm Boronia odnośnie samego istnienia osoby Dyamentowskiego uważa za zbyt daleko posunięty, argumentując, że wspominają o nim Adam Boniecki^[3], Jędrzej Załuski i Stanisław Józef Duńczewski^[7].

Według Piotra Boronia uprawnioną wydaje się teza, że tzw. Kronika Prokosza nie jest XVIII-wiecznym fałszerstwem dokonanym przez Przybysława Dyamentowskiego, ale sfabrykowanym krótko przed rokiem 1825 żartem towarzyskim generała Franciszka Morawskiego. Żart ten zaczął po ukazaniu się kroniki drukiem żyć własnym życiem, a wczesna historia Polski wzbogaciła się o jeszcze jedno fałszerstwo^[8].