Janusz Tazbir

Janusz Tazbir (ur. 5 sierpnia 1927 w Kałuszynie, zm. 3 maja 2016 w Warszawie) – polski historyk, profesor nauk humanistycznych, badacz dziejów kultury staropolskiej oraz reformacji i kontrreformacji w Polsce, członek Polskiej Akademii Nauk.

Janusz Tazbir

Profesor Janusz Tazbir w 2009 r.
Data i miejsce urodzenia	5 sierpnia 1927 Kałuszyn
Data i miejsce śmierci	3 maja 2016[1] Warszawa
Zawód, zajęcie	historyk
Tytuł naukowy	profesor
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Uczelnia	Polska Akademia Nauk
Stanowisko	dyrektor Instytutu Historii PAN (1983–1990)
Odznaczenia

Nagrobek Janusza Tazbira. (autor: arch. Tomasz Skorupa)

Życiorys

Ukończył VII Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Warszawie (świadectwo dojrzałości uzyskał w 1947), następnie studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim. Magisterium uzyskał w Instytucie Historii UW w 1950^[2]. Tam też uzyskał w 1954 stopień doktorski (kandydat nauk historycznych) na podstawie rozprawy napisanej pod kierunkiem Władysława Tomkiewicza.

We wczesnym okresie swojej kariery Tazbir angażował się w ideologicznie nacechowane publikacje, jak artykuł Fałsz Historyczny i Zdrada Narodu w Pracach O. Haleckiego (z 1953 roku), w którym ostro krytykował Oskara Haleckiego z pozycji marksistowsko-leninowskich, co odzwierciedlało ówczesne naciski polityczne na polską historiografię^[3].

Habilitował się w 1960 w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk. Profesorem nadzwyczajnym został w 1966^[2], a profesorem zwyczajnym w 1973. Pracownik IH PAN w latach 1953–1997 (zastępca dyrektora 1968–1983, dyrektor 1983–1990). Wiceprezes PAN w latach 1999–2003. Był członkiem PAN: korespondentem od 1983, rzeczywistym od 1989. Był członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności^[2] i członkiem Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk^[2][4]. Jako członek Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN od 1996 r., czyli od początku jej istnienia, był współodpowiedzialny m.in. za wszystkie uchwały ortograficzne Rady.

W 1965 został redaktorem naczelnym rocznika „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”. W latach 1986–1989 był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Grunwaldzkiego. Był przewodniczącym rady naukowej Polskiego Słownika Biograficznego. Przez wiele lat pełnił funkcję przewodniczącego Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów^[2]. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz prestiżowych gremiów naukowych m.in. Nagrody Naukowej KLIO (członek jury od 1996). Przewodniczył kapitule Konkursu o Nagrodę i Medal Zygmunta Glogera, od 1984 prowadzonego przez Społeczne Stowarzyszenie Prasoznawcze „Stopka” z Łomży. W latach 1990–1997 pełnił funkcję przewodniczącego Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej^[5]. Jego żoną była historyk Julia Tazbir.

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Komunalnym Północnym (kwatera W-VII-8-4-9)^[6].

Wybrane publikacje

• Święci grzesznicy i kacerze, Wiedza Powszechna (1959)
• Piotr Skarga. Szermierz kontrreformacji (1962)
• Historia Kościoła katolickiego w Polsce (1460–1795) (1966)
• Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce w XVI i XVII w., Wydawnictwo Iskry (1967)
• Arianie i katolicy (1971)
• Rzeczpospolita szlachecka wobec wielkich odkryć, tom 249 serii wydawniczej Omega (1973)
• Kultura szlachecka w Polsce (1978)
• Spotkania z historią (1979)
• Tradycje tolerancji religijnej w Polsce (1980)
• Świat panów Pasków (1986)
• Kultura polskiego baroku (1986)
• Od Haura do Isaury – szkice o literaturze (1989)
• Protokoły mędrców Syjonu. Autentyk czy falsyfikat (1992, 1996 (czes.), 2003, 2004)
• Okrucieństwo w nowożytnej Europie (1993)
• Reformacja, kontrreformacja, tolerancja (1997)
• Polska na zakrętach dziejów (1997)
• W pogoni za Europą (1998)
• Pożegnanie z XX wiekiem, Wydawnictwo Iskry (1999)
• Silva Rerum Historicarum (2002)
• Polska. Losy państwa i narodu do 1939 roku (współautor), Wydawnictwo Iskry (2003)
• Łyżka dziegciu w ekumenicznym miodzie (2004)
• Polacy na Kremlu i inne historyje, Wydawnictwo Iskry (2005)
• Długi romans z muzą Klio, Wydawnictwo Iskry (2007)
• W co wierzymy? (2007, jeden ze współautorów)
• Czego się boimy? (2008, jeden ze współautorów)
• Co kochamy? (2009, jeden ze współautorów)
• Prawda i fałsz. O polskiej chwale i wstydzie (2010, jeden ze współautorów)
• Pokuszenie historyczne. Ze świata szabel i kontuszy (2011)
• Od sasa do lasa, Wydawnictwo Iskry (2011)^[7][8][9]

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (12 stycznia 1999)^[10]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1992)^[11]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1978)^[11]
• Złoty Krzyż Zasługi^[12]
• Medal Komisji Edukacji Narodowej^[12]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2 września 2008)^[13][14]
• Medal „Zasłużony dla Tolerancji” (1998)
• Medal ZAiKS-u (1998)^[15]
• Odznaka Honorowa ZAiKS-u (1993)^[15]

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda TWP i miesięcznika „Problemy” za popularyzację wiedzy historycznej (1977)^[12]
• Nagroda Sekretarza Naukowego PAN (1978)^[12]
• Nagroda „Miesięcznika Literackiego” (1987) za książkę Szlaki kultury polskiej (Państwowy Instytut Wydawniczy)^[16]
• Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1988, USA)^[11]
• Nagroda im. Tadeusza Kotarbińskiego (nadana przez Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej w 1989)^[17]
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Opolskiego (2000)^[18]
• Tytuł doktora honoris causa Rosyjskiej Akademii Nauk (2000)^[11]
• Nagroda im. Profesora Hugona Steinhausa (2001)^[19]
• Medal Puszkina (2001, Rosja)^[20]
• tytuł „Honorowy Obywatel Kałuszyna” (2008)^[21]
• Nagroda miesięcznika „Odra” za zbiór napisanych z wielką pasją i talentem literackim esejów historycznych Od sasa do lasa (2011)^[22]