Kultura puchowska

Kultura puchowska (daw. kultura cieszyńska) – kultura archeologiczna epoki żelaza (300 p.n.e. – 180 n.e. (regionalnie do IV w. n.e) wiązana z plemionami puchowskimi.

wędrówki Celtów

wędrówki plemion germańskich od II do IV w. n.e.

Chronologia geneza i zanik

Nazwa wywodzi się od eponimicznego stanowiska Púchov nad Wagiem na Słowacji, które przebadał E. Beninger w roku 1937, jednak pierwszego odkrycia zabytków przypisanych później tej kulturze dokonał w latach 1888–1894 E. Hoening.

Stanowiska tej kultury datowane są na okres pomiędzy III a I w. p.n.e. Kultura puchowska nastąpiła po wcześniejszej kulturze łużyckiej jako kontynuatorka zespołu zachodniohalsztackich i lateńskich grup kulturowych w odmianie celtycko-trackiej. Na północy do II w. n.e. stanowiska kultury puchowskiej sąsiadują ze stanowiskami kultury przeworskiej, natomiast na wschodzie ze stanowiskami kultury zarubinieckiej.

Obszar występowania i kontekst archeologiczny

Stanowiska kultury puchowskiej występowała w okresie lateńskim, tj. do końca okresu LT B (połowa III w. p.n.e.) na terenach północnej i wschodniej Słowacji głównie w jej partiach górskich oraz w górnym dorzeczu Nitry, Wagu i Hronu. W okresie LT C na tereny południowej Polski przenika zapewne część grup ludności celtyckiej m.in. na ziemie Kotliny Sądeckiej, Kotliny Żywieckiej oraz obszar górnego i środkowego dorzecza Sanu na tzw. Doły Jasielsko-Sanockie – za pośrednictwem silnego ośrodka zemplińskiego we wschodniej Słowacji na terenach południowej Polski oraz północnej części Słowacji.

Charakterystyczne wytwory kulturowe

Ceramika tzw. grafitowa, szklane bransolety, niespotykane dotąd narzędzia rolnicze i kowalskie.

Osadnictwo

Osady ufortyfikowane o konstrukcji ziemno-drewniano-kamiennej. W niektórych osadach, np. Liptowska Mara na Słowacji, znajdowały się miejsca kultu, gdzie składano ofiary.

Obrządek

Brak informacji na temat obrządku pogrzebowego .

Południowy zasięg plemion Anartów i Kotynów (Anartii, Cotini) na początku I wieku n.e.

Gospodarka i społeczeństwo

Ludność kultury puchowskiej prezentowała wysoki stopień rozwoju gospodarki, o którym świadczą chociażby lokalne emisje monet. Głównym nosicielem tej kultury była ludność utożsamiana z celtyckim plemieniem Kotynów (o Kotynach wspomina Tacyt^[1]), osiadła na zachodnim pograniczu oraz celtyckim plemieniem Anartów (Anartii, Anartfracti) na wschodnim pograniczu w dorzeczu Sanu i Cisy. Kultura puchowska przetrwała na ziemiach polskich co najmniej do końca II w. n.e. W okresie upływającym po wojnach markomańskich (lata 166–180) ślady osadnictwa tej kultury zanikają.

Tablica chronologiczna

Okres	Według Dechelette	Według Reinecke	Datowanie
Wczesnolateński	La Tene I	La Tene A i B	480–300 p.n.e.
Środkowolateński	La Tene II	La Tene C	300–100 p.n.e. (regionalnie do ok. 150 p.n.e.)
Późnolateński	La Tene III	La Tene D	150/100 p.n.e. do pocz. I w. n.e.

Muzeum Kultury Puchowskiej, Púchov, Słowacja

Stanowiska archeologiczne

• Horodyszcze nad Sanem: Początki osadnictwa celtyckiego na terenie dorzecza Sanu sięgają IV wieku p.n.e. Celtowie osiedlili się w południowej jego części w rejonie nad Górnym i środkowym Sanem w okolicach Sanoka. Na terenie tym do chwili obecnej zlokalizowano 26 stanowiska archeologiczne z materiałami, które należy przypisać kulturze celtyckiej. Do najlepiej przebadanych należą osady w miejscowościach Pakoszówka, Sanok-Biała Góra oraz Trepcza. Na stanowisku w m. Trepcza jeszcze w latach 60. XX wieku znaleziono m.in. złotego statera celtyckiego. Nazwa „San” w języku Gallów to „rzeka”, a zatem rzeki: Shannon (ir: Siannan), Saona, Seine (Sekwana) i San mają wspólny galijsko-celtycki źródłosłów, praindeoeuropejski sufiks -onna oznaczałby źródło lub rzekę.
• Maszkowice: wały i osada obronna.
• Skalka nad Váhom koło Trenczyna na Słowacji