Liturgusidae

Liturgusidae – rodzina modliszek z podrzędu Eumantodea i nadrodziny Acanthopoidea. Obejmuje 35 opisanych gatunków. Zamieszkują Amerykę Południową i Środkową.

Liturgusidae
Giglio-Tos, 1915
Nieoznaczony przedstawiciel rodzaju Liturgusa
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Infragromada	nowoskrzydłe
(bez rangi)	Polyneoptera
Nadrząd	Dictyoptera
Rząd	modliszki
Podrząd	Eumantodea
Infrarząd	Schizomantodea
Parworząd	Artimantodea
(bez rangi)	Amerimantodea
Nadrodzina	Acanthopoidea
Rodzina	Liturgusidae
Synonimy
Liturgusae Giglio-Tos, 1915 Liturgusinae Giglio-Tos, 1915

Liturgusa maya

Morfologia

Owad dorosły

Modliszki niewielkich do przeciętnych rozmiarów, osiągające od 14 do 52 mm długości ciała^[1]. Kształt ciała jest spłaszczony grzbietowo-brzusznie^[2][1][3]. Dymorfizm płciowy wyrażony jest w stopniu umiarkowanym i przejawia się m.in. większym i tęższym ciałem samic^[1]. W ubarwieniu występuje kamuflaż deformujący. Jest ono marmurkowe i może obejmować barwy: czarną, brązową, słomkową, rdzawą, białą, szarą czy zieloną^[2][1][3].

Głowa ma przyoczka nie umieszczone na dużej, okrągłej wyniosłości, zredukowane, u samców tak duże lub co najwyżej nieznacznie większe niż u samic. Czułki są nagie lub z co najwyżej drobnymi i rozproszonymi szczecinkami^[1].

Tułów u obu płci ma w pełni wykształcone skrzydła obu par; ich błony są nagie lub co najwyżej wzdłuż żyłki kostalnej opatrzone drobnymi, rzadkimi szczecinkami^[1]. Chwytne odnóże przedniej pary ma na udzie cztery typowo umieszczone kolce tylno-brzuszne oraz dodatkowy kolec tylny umieszczony za płatem kolanowym, który mógł wyewoluować poprzez przemieszczenie piątego kolca tylno-brzusznego i wówczas stanowić synapomorfię rodziny^[4]. Spośród kolców dyskoidalnych ten najbliższy nasadzie uda nie jest dłuższy od następnego^[1]. Najbardziej charakterystyczną cechą przedniego uda Liturgusidae jest obecność w okolicy najbardziej dosiebnego z kolców tylno-brzusznych okrągłego dołka, w który to wchodzi w spoczynku najbardziej odsiebny z kolców tylno-brzusznych goleni^[2][3][1]. Ponadto na przednim udzie występuje dodatkowy, nieregularny szereg małych kolców umieszczony nieco bardziej dośrodkowo niż kolce tylno-brzuszne^[4].

Bardzo długie odnóża pary środkowej i tylnej cechują się spłaszczonymi udami równomiernie zwężającymi się odsiebnie od pogrubionej podstawy^[1]. Samcze narządy genitalne cechują się uproszczeniem budowy. Ich brzuszny fallomer ma krótki wyrostek dystalny wtórny i krótką, spiczasto zakończoną apofizę falloidalną^[4].

Kokon jajowy

Ooteka umieszczana jest na podłożu stroną tylną lub tylno-grzbietową, zwykle na korze, rzadziej na łodydze lub liściu. Kształt ma kulistawy z różnej długości rurkowatym wyrostkiem. Zwykle jej ściana zewnętrzna jest brązowa do kasztanowej, gruba i sztywna, ale zdarzają się kokony o ścianie cieńszej, siateczkowanej i prześwitującej. Wewnątrz kokonu znajduje się pojedyncza komora jajowa otwierająca się pojedynczym wylotem dla nimf zlokalizowanym na odsiebnym wierzchołku rurkowatego wyrostka^[1].

Ekologia i występowanie

Modliszki te zasiedlają przede wszystkim lasy deszczowe, jedynie Liturgusa maya spotykana jest na stanowiskach suchszym, w formacjach o wykształconych porach roku^[1]. Przystosowane są do życia na powierzchni pni i konarów drzew – mają grzbietobrzusznie spłaszczone ciało o ubarwieniu maskującym na tle kory lub porostów^[2][3]. Preferują korę nagą lub skąpo porośniętą epifitami^[1].

Przedstawiciele rodziny zamieszkują krainę neotropikalną od środkowego Meksyku przez Amerykę Centralną i Antyle po południowo-wschodnią Brazylię^[1][4].

Taksonomia i ewolucja

Takson ten wprowadzony został w 1915 roku przez Ermanna Giglio-Tosa na łamach „Bullettino della Società Entomologica Italiana” pod nazwą Liturgusae, jako jedna z grup w obrębie podrodziny Sibyllinae^[5]. W systemie z 1919 roku Giglio-Tos wyróżnił w obrębie modliszkowatych podrodzinę Liturgusinae z plemionami Liturgusae, Dactylopteriges i Gonatistellae^[6]. Anton Handlirsch w systemie z 1930 roku zaliczył owe plemiona do podrodziny Mantinae^[7]. W systemach Luciena Choparda z 1949 roku i Maxa Beiera z 1964 roku występowała ponownie podrodzina Liturgusinae w obrębie modliszkowatych^[8][9]. W 1968 roku Beier wyniósł omawiany takson do rangi rodziny Liturgusidae^[10] i taką też klasyfikację zastosowali Reinhard Ehrmann i Roger Roy w systemie z 2002 roku^[11]. W bazującym na wynikach molekularnej analizy filogenetycznej systemie Julia Riviery i Gavina J. Svensona z 2016 roku zaliczono Liturgusidae do nowej nadrodziny Acanthopoidea oraz znacznie zawężono jej definicję^[1]. Na początku XX wieku do Liturgusidae zaliczano pojedynczą podrodzinę Liturgusinae, wyróżniając w niej pojedyncze plemię Liturgusini^[2]. Sytuacja zmieniła się w 2019 roku, kiedy to Christian J. Schwarz i Roy wyróżnili na podstawie danych morfologicznych w obrębie omawianego taksonu drugie plemię, Hagiomantini^[4].

Do rodziny tej należy 35 opisanych gatunków^[12], zgrupowanych w pięciu rodzajach i dwóch plemionach^[12][4]:

• Hagiomantini Schwarz et Roy, 2019
  • Hagiomantis Serville, 1839
• Liturgusini Giglio-Tos, 1915
  • Corticomantis Svenson, 2014
  • Fuga Svenson, 2014
  • Liturgusa Saussure, 1869
  • Velox Svenson, 2014

Według wyników analiz Riviery i Svensona z 2016 roku oraz Schwarza i Roya z 2019 roku Acanthopidae zajmują pozycję siostrzaną dla Photinaidae, tworząc z nimi klad siostrzany dla Liturgusidae. Te trzy rodziny tworzą z kolei klad z Coptopterygidae cechujący się synapomorfią w postaci obecności w pierwotnym planie budowy odnóża chwytnego pięciu kolców tylno-brzusznych na udzie^[1][4].