Ludwik Zwierzdowski

Ludwik Zwierzdowski herbu Topór (ur. 11 stycznia 1830 w Wilnie, zm. 23 lutego 1864 w Opatowie) − kapitan armii rosyjskiej, członek konspiracji Zygmunta Sierakowskiego, naczelnik wojenny województwa mohylewskiego^[1], naczelnik wojenny województwa sandomierskiego do lutego 1864 roku^[2], dowódca w powstaniu styczniowym.

Ludwik Zwierzdowski

Topór

kapitan armii rosyjskiej pułkownik wojska powstańczego
Data i miejsce urodzenia	11 stycznia 1830 Wilno
Data i miejsce śmierci	23 lutego 1864 Opatów
Przebieg służby
Lata służby	1846–1863 (w wojsku rosyjskim), 1863–1864 (w wojsku polskim)
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Wojsko Polskie powstania styczniowego
Stanowiska	naczelnik wojenny woj. mohylewskiego, naczelnik wojenny woj. sandomierskiego, dowódca dywizji krakowskiej II Korpusu
Główne wojny i bitwy	powstanie styczniowe, bitwa pod Opatowem (1864)

Pomnik Ludwika Zwierzdowskiego w Opatowie

Życiorys

Urodził się w Wilnie, a w wieku szesnastu lat rozpoczął karierę wojskową^[3]. 8 sierpnia 1850 roku rozpoczął naukę w Wyższej Szkole Inżynieryjnej w Petersburgu, którą ukończył w stopniu porucznika^[3]. Następnie otrzymał przydział w twierdzy brzeskiej, po czym w okresie wojny krymskiej został przeniesiony, najpierw ponownie do stolicy, a następnie do Rewla^[3]. Rozpoczął studia w Mikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego, którą ukończył w 1858 roku^[4]. W okresie studiów zetknął się z Jarosławem Dąbrowskim i Zygmuntem Sierakowskim, a także działał w kole polskich oficerów^[3]. Członek stronnictwa czerwonych.

W 1858 roku otrzymał przydział do Wilna, w rok później został sztabskapitanem, a w 1860 roku kapitanem^[3]. Związał się z polską konspiracją, co wywołało podejrzenia u jego rosyjskich dowódców^[3]. Od 1859 roku należał do Koła, zorganizowanego przez Franciszka Dalewskiego^[5]. Tuż przed wybuchem powstania przeniesiony został do Moskwy^[5]. Ostatecznie nie został jednak aresztowany, lecz w 1863 roku poprosił o urlop, z którego już nie powrócił. W czasie powstania styczniowego przyjął pseudonim Topór (od rodowego herbu^[5]) i działał na terenie guberni mohylewskiej^[3]. W 1863 roku został naczelnikiem wojennym województwa mohylewskiego. Zamierzenia Topora i Sierakowskiego miały być ambitne, gdyż wraz z Sierakowskim snuli plan poniesienia orężnej rewolucji w głąb Rosji i połączenia się z przygotowanym przez Kiniewicza rokoszem Tatarów Kazańskich^[5]. Uznaje się jednak, że prawdopodobniejszym planem miała być próba zajęcia samego Mohylewa, co dałoby powstańcom świetną pozycję, zarówno pod względem wojskowym jak i moralnym^[5]. Stworzywszy oddziałek powstańczy złożony z polskich studentów szkoły rolniczej w Hory-Horkach, stoczył bitwę pod tą miejscowością 6 maja 1863 roku. Załoga miasteczka liczyła około 200 inwalidów i żołnierzy^[6]. Zwierzdowski i jego oddział zdobyli broń, konie i 15 tysięcy rubli^[6]. 11 maja 1863 roku pod Liciągami oddział dowodzony przez Topora został zaatakowany przez wojsko rosyjskie i okolicznych chłopów^[6]. Powstańcy zdołali wycofać się, ponosząc jedynie niewielkie straty^[6]. Spotkawszy się z niechęcią miejscowej ludności, rozpuścił oddział. Nie jest jasne w jaki sposób Zwierzdowski opuścił kraj. Źródła z epoki podają, że po rozpuszczeniu oddziału sam udał się do Moskwy, skąd, po dwukrotnym chwilowem aresztowaniu w drodze, wyjechał w miesiącu maju zagranicę, gdzie bawił aż do października, zajmując się kreśleniem planu wyprawy na Żmudź^[5]. Tradycja miejscowa podawała natomiast, że Zwierzdowski schronił się w majątku Święckopolu, po kilku godzinach, gdy gospodarz sprowadził z pobliskiej stacji konie pocztowe, udał się niemi w kierunku Mohylewa. Po drodze, obawiając się pogoni, zostawił konie w lesie, a sam w przebraniu chłopskim zdołał dotrzeć do Mohylewa^[5].

W czerwcu 1863 roku przebywał w Konstantynopolu, następnie na terenie Dobrudży, by w lipcu trafić do Paryża^[3]. Ludwik Mierosławski polecił mu organizację powstania w rejonie pogranicza rosyjsko-pruskiego, lecz na te tereny Zwierzdowski nigdy nie dotarł. 20 listopada 1863 roku awansowany do stopnia pułkownika^[3]. Józef Hauke-Bosak mianował go naczelnikiem wojennym województwa sandomierskiego i dowódcą dywizji krakowskiej II Korpusu. W lutym 1864 roku Topór opracował plan zajęcia Opatowa. Bitwa, stoczona 21 lutego 1864 roku, zakończyła się porażką wojsk powstańczych. Zwierzdowski ranny w potyczce zdołał wycofać się, lecz już następnego dnia został pojmany przez patrol kozacki. Sąd wojenny skazał go na karę śmierci, a wyrok został zatwierdzony przez generała Aleksandra Uszakowa^[3]. 23 lutego 1864 roku Ludwik Zwierzdowski został powieszony na rynku w Opatowie. Ciało najpierw pochowane zostało przez władze rosyjskie. Jednakże nocą zostało potajemnie wykradzione, a następnie złożone na cmentarzu miejskim, lecz dokładne miejsce pochówku nie jest znane^[3]. Jakub Gieysztor opisywał Topora w swych pamiętnikach jako człowieka ambitnego, trochę może intryganta, zazdrosnego, lecz wielkiego patriotyzmu^[5].

W Opatowie znajduje się symboliczna mogiła Ludwika Topór-Zwierzdowskiego i pomnik poświęcony jego pamięci.