Markuszów

Markuszów dawniej też Markuszew – osada w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Markuszów^[3][5]

Markuszów

osada
Kościół pw. św. Ducha wybudowany w 1608 r. przez Włocha Piotra Durie.
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	puławski
Gmina	Markuszów
Liczba ludności (2022)	1155[1]
Strefa numeracyjna	81
Kod pocztowy	24-173[2]
Tablice rejestracyjne	LPU
SIMC	0385715[3]
Położenie na mapie gminy Markuszów Markuszów
Położenie na mapie Polski Markuszów
Położenie na mapie województwa lubelskiego Markuszów
Położenie na mapie powiatu puławskiego Markuszów
51°22′28″N 22°15′30″E[4]

Osada leży nad rzeką Kurówką. Siedziba gminy Markuszów. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską około 1550 roku, zdegradowany w 1869 roku^[6]. Historycznie położony jest w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej). W drugiej połowie XVI wieku położony był w powiecie lubelskim województwa lubelskiego^[7]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Markuszów. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w ówczesnym województwie lubelskim.

Miejscowość była siedzibą gminy Markuszów, która istniała do 1973 roku i została reaktywowana ponownie w 1984 roku (jednak z mniejszą powierzchnią).

W osadzie jest 20 nazwanych ulic^[8].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Józefa^[9].

Historia

Wieś wzmiankowana w 1317. Już od tego momentu w rękach rodu, który ostatecznie przyjął nazwisko Firlej. W 1330 lokacja na prawie magdeburskim. Około 1550 roku Markuszów uzyskał prawa miejskie, potwierdzone i rozszerzone w 1686. W 1630 pojawia się pierwsza wzmianka o markuszowskich Żydach. W 1661 r. było ich 9, w 1756 r. 356, zaś w 1827 r. 343, co stanowiło 42,5% ogółu mieszkańców. Tutejsza gmina żydowska uzyskała w 1681 r. zezwolenie na wybudowanie synagogi. Żydzi z Markuszowa mieli także swoje cmentarze - stary i nowy. Jako miasto prywatne, po Firlejach przeszedł Markuszów na dłużej wraz z okolicznymi dobrami w ręce Sobieskich, by następnie zmieniać właścicieli.

Osobny artykuł: Kalendarium Markuszowa.

Podczas wojny w obronie Konstytucji 3 maja nieopodal odbyła się bitwa wojsk polskich z najeźdźcami rosyjskimi. Kolejna bitwa odbyła się tu podczas powstania listopadowego, w pobliskich miejscowościach walczono również podczas powstania styczniowego.

Te ostatnie wydarzenia skutkowały odebraniem praw miejskich, podobnie jak w przypadku wielu innych polskich miejscowości.

W roku 1906 na pograniczu Łan i Markuszowa uformowała się mariawicka parafia pw. Przenajświętszego Sakramentu, założona przez dotychczasowego wikariusza parafii św. Józefa Oblubieńca w Markuszowie, kapłana Piotra Marię Ładysława Golińskiego. W latach 1907–1909 mariawici wybudowali swój kościół i założyli odrębny wyznaniowy cmentarz.

Ostatnim właścicielem (do parcelacji w 1938) był Bohdan Broniewski. Broniewscy zachowali park po byłym pałacu i inne nieruchomości do reformy rolnej po drugiej wojnie światowej, kiedy i tego ich pozbawiono.

W 1939 naloty niemieckie poważnie zniszczyły osadę. W 1942 Niemcy zlikwidowali społeczność żydowską, która stanowiła wówczas nieco ponad połowę ludności osady - w 1921 r. Markuszów zamieszkiwało 1001 Żydów, co stanowiło 54,2% ogółu. Część Żydów została wywieziona do Sobiboru, a część zabita na miejscu. Niemcy zdewastowali wówczas także miejscowe kirkuty i zniszczyli synagogę.

Ważniejsze obiekty

• Kościół św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Markuszowie – kościół parafialny
• Kościół św. Ducha w Markuszowie – kościół poszpitalny
• Kościół św. Małgorzaty w Markuszowie – nieistniejący od połowy XV w.
• Kościół Przenajświętszego Sakramentu w Łanach – świątynia mariawicka znajdująca się na granicy Łan i Markuszowa.
• Synagoga w Markuszowie
• Cmentarz rzymskokatolicki w Markuszowie
• Cmentarz mariawicki w Markuszowie
• Stary cmentarz żydowski w Markuszowie
• Nowy cmentarz żydowski w Markuszowie

Turystyka

• Szlak Renesansu Lubelskiego

Ludzie związani z Markuszowem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Markuszowem.