Marszałek Związku Radzieckiego

Marszałek Związku Radzieckiego – najwyższy stopień wojskowy w Związku Radzieckim. Niższym stopniem był do 1940 komandarm 1 rangi, po wprowadzeniu stopni generalskich – generał armii, bądź marszałek/ główny marszałek rodzaju wojsk.

Pierwszych pięciu marszałków ZSRR (1935) od lewej Michaił Tuchaczewski, Siemion Budionny, Klimient Woroszyłow, Wasilij Blücher i Aleksandr Jegorow

Patka kołnierzowa marszałka ZSRR 1935–1940

Pagon marszałka ZSRR (wzór z 1943 roku)

Pagon marszałka ZSRR (wzór z 1974 roku)

Stopnie marszałków w Związku Radzieckim

W ZSRR istniała dość złożona hierarchia wyższych stopni wojskowych, które nazywano stopniami marszałkowskimi.

W 1935 r. wprowadzano stopień marszałka Związku Radzieckiego (w marynarce wojennej odpowiadał mu wpierw stopień admirała floty, a potem admirała floty Związku Radzieckiego), który odpowiadał stopniom marszałka w innych armiach.

W 1943 r. utworzono w niektórych rodzajach wojsk stopnie marszałka rodzaju wojsk i głównego marszałka rodzaju wojsk:

• w lotnictwie wpierw (4 lutego) utworzono stopień marszałka lotnictwa, a potem (27 października) utworzono wyższy stopień głównego marszałka lotnictwa;
• w wojskach pancernych wpierw (4 lutego) utworzono stopień marszałka wojsk pancernych, a potem (27 października) utworzono wyższy stopień głównego marszałka wojsk pancernych;
• w artylerii wpierw (4 lutego) utworzono stopień marszałka artylerii, a potem (27 października) utworzono wyższy stopień głównego marszałka artylerii;
• w wojskach inżynieryjnych równocześnie (27 października) utworzono stopień marszałka wojsk inżynieryjnych i wyższy stopień głównego marszałka wojsk inżynieryjnych;
• w wojskach łączności równocześnie (27 października) utworzono stopień marszałka wojsk łączności i wyższy stopień głównego marszałka wojsk łączności.

Patka kołnierzowa marszałka ZSRR w latach 1940-1943

Położenie stopni marszałka rodzaju wojsk i głównego marszałka rodzaju wojsk w hierarchii jest złożone. Posiadaczy tych stopni (wpierw głównych marszałków, a potem marszałków rodzaju wojsk) wymieniano na listach po marszałkach ZSRR, a przed generałami armii. Jednakże zasady awansu były skomplikowane. Posiadacz stopnia generała pułkownika mógł zostać awansowany albo na stopień generała armii (z wyjątkiem lotnictwa, gdzie był możliwy wyłącznie awans na stopień marszałka lotnictwa) albo na stopień marszałka rodzaju wojsk. Posiadacz stopnia generała armii mógł później otrzymać stopień marszałka ZSRR, a posiadacz stopnia marszałka rodzaju wojsk stopień głównego marszałka wojsk. Posiadacz stopnia głównego marszałka rodzaju wojsk natomiast nie mógł zostać awansowany na stopień marszałka ZSRR.

Nie było jednoznacznie określone, kiedy oficer noszący stopień generała pułkownika otrzyma stopień generała armii, a kiedy marszałka rodzaju wojsk – każdy awans rozpatrywano indywidualnie. Zazwyczaj głównym czynnikiem decydującym był dotychczasowy przebieg służby – jeśli dany oficer dowodził związkami (i pracował w instytucjach) macierzystego rodzaju wojsk, zostawał marszałkiem, natomiast jeśli dowodził związkami ogólnowojskowymi, stopień generała armii.

W przypadku lotnictwa nie nadawano nigdy stopnia generała armii, tylko stopień marszałka rodzaju wojsk.

W 1984 r. stopnie marszałków (i głównych marszałków) rodzaju wojsk poza lotnictwem i artylerią zostały zastąpione przez stopień generała armii; od tej daty także nie nadano już nikomu stopnia głównego marszałka rodzaju wojsk. Już po upadku ZSRR w 1993 r. stopnie te zostały także zastąpione stopniem generała armii.

Ostatnim marszałkiem Związku Radzieckiego był Dmitrij Jazow, przeciwnik pieriestrojki i organizator puczu przeciwko Gorbaczowowi. Natomiast marszałek Siergiej Achromiejew popełnił samobójstwo w dniu rozpadu ZSRR. Co ciekawe obaj z nich, walczyli w II wojnie światowej, natomiast ostatni marszałek jest jedynym nieodznaczonym medalem Bohatera Związku Radzieckiego.

Po rozpadzie jedynym marszałkiem Federacji Rosyjskiej został dotychczas Igor Siergiejew (1997–2001) zdymisjonowany po tym jak przyjął odpowiedzialność za zatonięcie okrętu podwodnego „Kursk”.

W praktyce wszyscy marszałkowie ZSRR byli z jednej z grup:

• uczestnicy wojny roku 1917 i powstania ZSRR w wyniku wojny domowej.
• mianowani podczas II wojny światowej, na miejsce tych z pierwszej grupy (zabitych w trakcie czystek lat 30. lub uznanych za nieprzydatnych podczas pierwszych lat II wojny światowej).
• walczyli podczas II wojny światowej, ale z racji wieku i stopnia kariery zrobione dopiero podczas zimnej wojny.

Lista marszałków Związku Radzieckiego

Marszałkowie Związku Radzieckiego

Nazwisko	Data nadania	Uwagi
Klimient Woroszyłow	21 listopada 1935[1]
Michaił Tuchaczewski	21 listopada 1935[1]	pozbawiony stopnia 11 czerwca 1937, pośmiertnie przywrócony 31 stycznia 1957
Siemion Budionny	21 listopada 1935[1]
Aleksandr Jegorow	21 listopada 1935[1]
Wasilij Blücher	21 listopada 1935[1]
Siemion Timoszenko	7 maja 1940
Grigorij Kulik	7 maja 1940	pozbawiony stopnia 19 lutego 1942, pośmiertnie przywrócony 28 września 1957
Borys Szaposznikow	7 maja 1940
Gieorgij Żukow	18 stycznia 1943
Aleksandr Wasilewski	16 lutego 1943
Józef Stalin	6 marca 1943	27 czerwca 1945 mianowany generalissimusem Związku Radzieckiego
Iwan Koniew	20 lutego 1944
Leonid Goworow	18 czerwca 1944
Konstanty Rokossowski	29 czerwca 1944	również marszałek Polski od 5 listopada 1949
Rodion Malinowski	10 września 1944
Fiodor Tołbuchin	12 września 1944
Kiriłł Mierieckow	26 października 1944
Ławrientij Beria	9 lipca 1945	pozbawiony stopnia 26 czerwca 1953
Wasilij Sokołowski	3 lipca 1946
Nikołaj Bułganin	3 listopada 1947	pozbawiony stopnia 26 listopada 1958
Iwan Bagramian	11 marca 1955
Siergiej Biriuzow	11 marca 1955
Andriej Grieczko	11 marca 1955
Andriej Jeriomienko	11 marca 1955
Kiriłł Moskalenko	11 marca 1955
Wasilij Czujkow	11 marca 1955
Matwiej Zacharow	8 maja 1959
Filipp Golikow	6 maja 1961
Nikołaj Kryłow	28 maja 1962
Iwan Jakubowski	12 kwietnia 1967
Paweł Baticki	15 kwietnia 1968
Piotr Koszewoj	15 kwietnia 1968
Leonid Breżniew	7 maja 1976
Dmitrij Ustinow	30 lipca 1976
Wiktor Kulikow	14 stycznia 1977
Nikołaj Ogarkow	14 stycznia 1977
Siergiej Sokołow	17 lutego 1978
Siergiej Achromiejew	25 marca 1983
Siemion Kurkotkin	25 marca 1983
Wasilij Pietrow	25 marca 1983
Dmitrij Jazow	28 kwietnia 1990

Główni marszałkowie rodzajów wojsk

Główni marszałkowie artylerii

Nazwisko	Data nadania	Uwagi
Nikołaj Woronow	21 lutego 1944
Mitrofan Niedielin	8 maja 1959
Siergiej Wariencow	6 maja 1961	pozbawiony stopnia 13 marca 1963
Władimir Tołubko	25 marca 1983

Główni marszałkowie lotnictwa

Nazwisko	Data nadania	Uwagi
Aleksandr Nowikow	21 lutego 1944	pozbawiony stopnia 11 maja 1946, przywrócono stopień w czerwcu 1953
Aleksandr Gołowanow	19 sierpnia 1944
Pawieł Żygariew	11 marca 1955
Konstantin Wierszynin	8 maja 1959
Pawieł Kutachow	1972
Boris Bugajew	1977
Aleksandr Kołdunow	31 października 1984

Główni marszałkowie wojsk pancernych

Nazwisko	Data nadania	Uwagi
Paweł Rotmistrow	28 kwietnia 1962
Amazasp Babadżanian	29 kwietnia 1975

Marszałkowie rodzajów wojsk

Marszałkowie artylerii

• Nikołaj Dmitriewicz Jakowlew (31 grudnia 1898 – 9 maja 1972), mianowany 21 lutego 1944, pozbawiony stopnia w 1952, przywrócono stopień w 1953
• Michaił Nikołajewicz Czistiakow (18 listopada 1896–1980), mianowany 25 września 1944
• Wasilij Iwanowicz Kazakow (17 lipca 1898 – 25 maja 1968), mianowany 11 marca 1955
• Konstantin Piotrowicz Kazakow (18 listopada 1902 – 25 sierpnia 1989), mianowany 28 kwietnia 1962
• Jurij Pawłowicz Bażanow (23 kwietnia 1905–1975), mianowany 18 czerwca 1965
• Paweł Nikołajewicz Kuleszow (15 grudnia 1908–2000), mianowany 28 października 1967
• Gieorgij Fiedotowicz Odincow (6 marca 1900 – 1 marca 1972), mianowany 22 lutego 1968
• Gieorgij Jefimowicz Pieredielski (7 kwietnia 1913–1987), mianowany 7 listopada 1973
• Jefim Wasiljewicz Bojczuk (24 grudnia 1918 – 4 czerwca 1991), mianowany 4 listopada 1983
• Władimir Michajłowicz Michałkin (ur. 30 czerwca 1927  – 1 stycznia 2017), mianowany 15 lutego 1989

Marszałkowie lotnictwa

• Aleksandr Aleksandrowicz Nowikow (19 listopada 1900 – 3 grudnia 1976), mianowany 17 marca 1943
• Aleksandr Jewgieniewicz Gołowanow (7 sierpnia 1904 – 22 września 1975), mianowany 3 sierpnia 1943
• Fiodor Aleksiejewicz Astachow (8 lutego 1892 – 9 października 1966), mianowany 19 sierpnia 1944
• Grigorij Aleksiejewicz Worożejkin (16 marca 1895–1974), mianowany 19 sierpnia 1944
• Nikołaj Siemionowicz Skripko (5 grudnia 1902–1987), mianowany 19 sierpnia 1944
• Fiodor Jakowlewicz Fałalejew (31 maja 1899 – 12 sierpnia 1955), mianowany 19 sierpnia 1944
• Siergiej Aleksandrowicz Chudiakow (Armienak Artiemowicz Chanferianc) (7 stycznia 1902 – 18 kwietnia 1950), mianowany 19 sierpnia 1944
• Siemion Fiodorowicz Żaworonkow (23 kwietnia 1899 – 8 czerwca 1967), mianowany 25 września 1944
• Konstantin Andriejewicz Wierszynin (3 czerwca 1900 – 30 grudnia 1973), mianowany 3 czerwca 1946
• Pawieł Fiodorowicz Żygariew (19 stycznia 1900 – 2 października 1963), mianowany 3 sierpnia 1953
• Siergiej Ignatiewicz Rudienko (20 października 1904–1990), mianowany 11 marca 1955
• Władimir Aleksandrowicz Sudiec (23 października 1904 – 6 maja 1981), mianowany 11 marca 1955
• Stiepan Akimowicz Krasowski (20 sierpnia 1897 – 21 kwietnia 1983), mianowany 8 maja 1959
• Jewgienij Jakowlewicz Sawicki (24 grudnia 1910 – 6 kwietnia 1990), mianowany 6 maja 1961
• Filipp Aleksandrowicz Agalcow (20 stycznia 1900 – 29 czerwca 1980), mianowany 28 kwietnia 1962
• Jewgienij Fiodorowicz Łoginow (23 października 1907 – 7 października 1970), mianowany 28 października 1967
• Pawieł Stiepanowicz Kutachow (16 sierpnia 1914 – 3 grudnia 1984), mianowany w 1969
• Iwan Iwanowicz Borzow (21 października 1915 – 4 czerwca 1974), mianowany 16 grudnia 1972
• Aleksandr Iwanowicz Pokryszkin (6 marca 1913 – 13 listopada 1985), mianowany 16 grudnia 1972
• Boris Pawłowicz Bugajew (29 lipca 1923 – 13 stycznia 2007), mianowany 7 listopada 1973
• Gieorgij Wasiljewicz Zimin (6 maja 1912 – 29 marca 1997), mianowany 7 listopada 1973
• Aleksandr Nikołajewicz Jefimow (6 lutego 1923 – 31 sierpnia 2012), mianowany 29 kwietnia 1975
• Iwan Iwanowicz Pstygo (10 kwietnia 1918 – 23 lutego 2009), mianowany 29 kwietnia 1975
• Aleksandr Piotrowicz Siłantjew (23 sierpnia 1918 – 10 marca 1996), mianowany 19 lutego 1976
• Aleksandr Iwanowicz Kołdunow (20 września 1923 – 7 czerwca 1992), mianowany w 1978
• Grigorij Piotrowicz Skorikow (13 marca 1920 – 6 września 2000), mianowany w 1980
• Nikołaj Michajłowicz Skomorochow (19 maja 1920 – 14 października 1994), mianowany w 1981
• Piotr Siemionowicz Kirsanow (1 stycznia 1919 – 7 listopada 1991), mianowany 16 grudnia 1982
• Iwan Nikitowicz Kożedub (8 czerwca 1920 – 8 sierpnia 1991), mianowany w 1985
• Anatolij Ustinowicz Konstantinow (12 czerwca 1923 – 22 października 2006), mianowany w 1985
• Aleksandr Nikitowicz Wołkow (25 marca 1929 – 7 grudnia 2005), mianowany w 1989
• Jewgienij Iwanowicz Szaposznikow (3 lutego 1942 – 8 grudnia 2020), mianowany w 1991

Marszałkowie wojsk pancernych

• Pawieł Aleksiejewicz Rotmistrow (6 lipca 1901 – 16 kwietnia 1982), mianowany 21 lutego 1944
• Jakow Nikołajewicz Fiedorienko (22 października 1896 – 26 marca 1947), mianowany 21 lutego 1944
• Siemion Iljicz Bogdanow (29 sierpnia 1894 – 12 marca 1960), mianowany 1 czerwca 1945
• Pawieł Siemionowicz Rybałko (4 listopada 1894 – 28 sierpnia 1948), mianowany 1 czerwca 1945
• Michaił Jefimowicz Katukow (17 września 1900 – 8 czerwca 1976), mianowany w 1959
• Pawieł Pawłowicz Połubojarow (16 czerwca 1901–1984), mianowany 28 kwietnia 1962
• Amazasp Chaczaturowicz Babadżanian (18 lutego 1906 – 1 listopada 1977), mianowany 28 października 1967
• Oleg Aleksandrowicz Łosik (4 grudnia 1915 – 20 sierpnia 2012), mianowany 29 kwietnia 1975

Marszałkowie wojsk inżynieryjnych

• Michaił Pietrowicz Worobjow (29 grudnia 1896 – 12 czerwca 1957), mianowany 21 lutego 1944
• Aleksiej Iwanowicz Proszlakow (18 lutego 1901 – 12 grudnia 1973), mianowany 6 maja 1961
• Wiktor Kondratiewicz Charczenko (31 lipca 1911 – 10 stycznia 1975), mianowany w 1972
• Arcził Wiktorowicz Giełowani (27 listopada 1915 – 19 sierpnia 1978), mianowany w 1977
• Siergiej Christoforowicz Aganow (4 czerwca 1917 – 1 lutego 1996), mianowany 7 maja 1980
• Nikołaj Fiodorowicz Szestopałow (19 grudnia 1919 – 6 listopada 2006), mianowany 6 maja 1981

Marszałkowie wojsk łączności

• Iwan Tierentiewicz Pieriesypkin (18 czerwca 1904 – 12 października 1978), mianowany 21 lutego 1944
• Aleksiej Iwanowicz Leonow (2 czerwca 1902 – 14 listopada 1972), mianowany 6 maja 1961
• Andriej Iwanowicz Biełow (19 sierpnia 1917 – 29 listopada 2001), mianowany 7 listopada 1973
• Nikołaj Nikołajewicz Aleksiejew (13 czerwca 1914 – 12 listopada 1980), mianowany w 1979