Mauzoleum Dionizego Czachowskiego w Radomiu

Mauzoleum Dionizego Czachowskiego w Radomiu – pomnik w formie mauzoleum, zlokalizowany w centralnej części placu 72 Pułku Piechoty.

Mauzoleum Dionizego Czachowskiego w Radomiu

Widok mauzoleum od wschodu
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Radom
Miejsce	plac 72 Pułku Piechoty
Typ obiektu	mauzoleum
Projektant	Kazimierz Prokulski
Data odsłonięcia	28 października 1938
Ważniejsze przebudowy	1963 (rekonstrukcja)
Data likwidacji	1940
Położenie na mapie Radomia Mauzoleum Dionizego Czachowskiego w Radomiu
Położenie na mapie Polski Mauzoleum Dionizego Czachowskiego w Radomiu
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Mauzoleum Dionizego Czachowskiego w Radomiu
51°24′19,4″N 21°08′59,8″E

Historia

Inskrypcja umieszczona na sarkofagu.

Inspiracją dla wzniesienia pomnika-mauzoleum poświęconego Dionizemu Czachowskiemu, jednemu z przywódców powstania styczniowego w regionie radomskim była siedemdziesiąta rocznica zrywu. W 1936 roku powołano Komitet Przeniesienia Prochów i Uczczenia Pamięci płk. Dionizego Czachowskiego, którego przewodniczącym został ks. Jan Wiśniewski. Dzięki ofiarności społeczeństwa, władz miejskich i wojska pomnik gotowy był już jesienią 1938 roku. Na jego lokalizację wybrano skwer przed bernardyńskim kościołem św. Katarzyny Aleksandryjskiej przy ulicy Żeromskiego. W tym miejscu mauzoleum przetrwało do września 1940 roku, kiedy zostało rozebrane z rozkazu niemieckich władz okupacyjnych. Wyniesioną w tajemnicy przed okupantem brązową trumienkę ze szczątkami Dionizego Czachowskiego ukryto w podziemiach kościoła św. Katarzyny, natomiast zdemontowane kamienne elementy pomnika zostały ukryte w urządzonym przez Niemców w Starym Ogrodzie składzie budowlanym. Idea rekonstrukcji mauzoleum odżyła w 1963 roku, w setną rocznicę wybuchu powstania styczniowego. Wobec braku zgody ówczesnych władz miejskich na odbudowę pomnika w jego pierwotnej lokalizacji, umieszczono go na skwerze u zbiegu ulic Wernera i Malczewskiego (obecnie plac 72 Pułku Piechoty). W 1981 roku trumienkę ze szczątkami Czachowskiego złożono w granitowym sarkofagu umieszczonym w kościele Bernardynów – w pobliżu pierwotnej lokalizacji pomnika^[1]. W czasie karnawału "Solidarności" pomnik (jako jeden z nielicznych wówczas istniejących w Radomiu o konotacjach patriotycznych i historycznych) był miejscem masowych demonstracji. W dniu 16 grudnia 1980 roku, w 10. rocznicę masakry robotników na wybrzeżu, przed mauzoleum miała miejsce pierwsza wielka demonstracja radomskiej "Solidarności", w trakcie której jej wiceprzewodniczący Jacek Jerz wygłosił przemówienie na temat wydarzeń Grudnia '70 – jedno z pierwszych tak odważnych wystąpień publicznych w powojennej historii Radomia^[2]. W 2015 roku mauzoleum oraz jego otoczenie przeszły gruntowną renowację^[3].

Opis

Pomnik w formie mauzoleum został zaprojektowany przez radomskiego architekta Kazimierza Prokulskiego – autora m.in. projektu otoczenia Pomnika Czynu Legionów oraz pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej. Obiekt składa się czterostopniowego postumentu oraz altany wspartej na sześciu prostych filarach, zwieńczonej orłem z brązu wykonanym według projektu Jakuba Zajdensznira, umieszczonym na dwustopniowym postumencie. Przed wojną pomnik był zwieńczony krzyżem^[4].