Meloe autumnalis

Meloe autumnalis – gatunek chrząszcza z rodziny oleicowatych. Zamieszkuje Europę, Afrykę Północną i Azję Zachodnią. Larwy są pasożytami gniazdowymi pszczół z rodzajów porobnica i lepiarka.

Meloe autumnalis
Olivier, 1792
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Rodzina	oleicowate
Podrodzina	Meloinae
Plemię	Meloini
Rodzaj	Meloe
Podrodzaj	Meloe (Anchomeloe)
Gatunek	Meloe autumnalis
Synonimy Meloe carnicus Katter, 1883 Meloe cribripennis Baudi di Selve, 1878 Meloe autumnalis var. cribripennis Baudi di Selve, 1878 Meloe cyaneus Fabricius, 1801 Meloe glabratus Leach, 1815 Meloe hiemalis Gredler, 1866 Meloe impunctatus Wellman, 1910 Meloe laevis Gredler, 1866 Meloe punctatus Marsham, 1802 Meloe punctipennis Escherich, 1889

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1792 roku przez Guillaume’a-Antoine’a Oliviera^[1][2]. W XX wieku klasyfikowany bywał najczęściej w podrodzaju Meloe (Proscarabaeus)^[3][4][2]. W 1970 roku John D. Pinto i Richard Brent Selander umieścili ten gatunek w podrodzaju Meloe (Treiodus)^[5] – klasyfikację taką przyjęły potem internetowe bazy danych^[1][6]. Z kolei w 1983 roku Stiepan Jabłokow-Chnzorian wyróżnił w obrębie podrodzaju Meloe (Proscarabaeus) monotypową sekcję Anchomeloe z M. autumnalis jako gatunkiem typowym^[7]. W 2021 roku Alberto Sánchez-Vialas i współpracownicy opublikowali wyniki molekularnej analizy filogenetycznej Meloini, na podstawie których wynieśli liczne podrodzaje Meloe do rangi rodzajów, a sekcję Anchomeloe do rangi monotypowego podrodzaju Meloe (Anchomeloe). Zajmować ma on pozycję siostrzaną dla podrodzaju typowego Meloe s.str., którego synonimem jest Meloe (Proscarabaeus)^[8].

W obrębie tego gatunku wyróżnia się dwa podgatunki^[1][8]:

• Meloe autumnalis autumnalis Olivier, 1792
• Meloe autumnalis heydeni Escherich, 1889

Morfologia

Chrząszcz o ciele długości od 8 do 23 mm. Ubarwienie ma całkiem czarne lub z połyskiem niebieskim do fioletowego. Czułki u obu płci mają człony od piątego do siódmego tylko trochę szersze od pozostałych; u samic są one kuliste, zaś u samców lekko spłaszczone, przy czym człon siódmy nie jest zagięty jak u oleicy krówki i fioletowej. Punktowanie i mikrorzeźba na głowie i przedpleczu są podobne. Szerokość głowy jest większa niż przedplecza. Ciemię jest silniej uwypuklone niż u oleic krówki i fioletowej. Przedplecze ma kształt prawie kwadratowy ze spłaszczonymi i stępionymi kątami tylnymi oraz wycięciem pośrodku krawędzi tylnej. Pokrywy mają na powierzchni wyraźnie odgraniczone dołeczki oraz gęste i drobne punktowanie, nie zaś zmarszczki jak u oleic krówki i fioletowej. Skrzydeł tylnej pary brak zupełnie. Odnóża ostatniej pary mają biodra wydłużone, dwukrotnie dłuższe niż szersze, a golenie o ostrodze wierzchołkowej zewnętrznej dłuższej i grubszej od wewnętrznej. Odwłok jest duży, zwłaszcza u samic silnie rozdęty^[4].

Ekologia i występowanie

Owad ten bytuje na stanowiskach ciepłych, w tym na trawiastych stokach pagórków, skrajach lasów i w przerzedzonych zagajnikach^[4][9]. W rozwoju występuje nadprzeobrażenie. Jaja składane są do gleby. Larwą pierwszego stadium jest aktywnie przemieszczający się trójpazurkowiec. Po dostaniu się do gniazda żywiciela^[4][10], którym w przypadku M. autumnalis jest pszczoła z rodzaju porobnica lub lepiarka^[4][9], zjada ona znajdujące się w komórce jajo i przechodzi ona w stadium mniej ruchliwe, pędrakowate, które żeruje na zgromadzonym przez pszczołę urobku. Później larwa schodzi do gleby i linieje do nie pobierającego pokarmu zimującego stadium pseudopoczwarki. Kolejnym stadium jest larwa skolytidalna i dopiero ona się przepoczwarcza^[4][10]. Owady dorosłe nowego pokolenia ukazują się od czerwca lub lipca, a maksimum ich pojawu przypada w Europie Środkowej na sierpień^[4][9].

Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskiej części Rosji^[1][2]. W Afryce Północnej zamieszkuje Maroko, Tunezję i Algierię^[2]. W Azji stwierdzono jego występowanie na Cyprze, w Gruzji, Armenii, Turcji, Syrii, Jordanii, Libanu, Izraelu, Palestynie oraz Iranie^[2][11].

W Polsce jest gatunkiem bardzo rzadkim, znanym tylko ze stanowisk na Roztoczu^[4][9], niespotykanym w XXI wieku^[6]. Na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” umieszczony został jako gatunek o niedostatecznie rozpoznanym statusie (DD)^[12]. Z kolei na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony jest jako gatunek regionalnie wymarły (RE)^[13].