Mitteleuropa

Mitteleuropa (z niem. Europa Środkowa) – niemieckie sformułowanie oznaczające Europę Środkową^[1], niejednokrotnie używane także w innych językach i mające kilka różnych znaczeń. Stosowane m.in. jako pojęcie historyczne^[1], opisujące program polityczny określający cel wojenny Niemiec podczas I wojny światowej, zakładający dominację Cesarstwa Niemieckiego nad Europą Środkową i jej eksploatację przez Niemcy, aneksję terytoriów zamieszkanych w większości przez nieniemiecką ludność autochtoniczną oraz stopniową germanizację miejscowych ludów.

Mitteleuropa, granice kulturowe i polityczne

Koncepcja Mitteleuropy (jedności regionu środkowoeuropejskiego) powstała w XIX wieku w Austro-Węgrzech. Została wyrażona po raz pierwszy w 1848 przez austriackiego ministra Feliksa zu Schwarzenberga^[2].

Koncepcja Naumanna

Mapa przedstawiająca niemieckie plany polityczne wobec Europy Środkowej i Wschodniej po Traktacie brzeskim z 9 lutego 1918, Traktacie brzeskim z 3 marca 1918 i Traktacie bukaresztańskim z 7 maja 1918

     Niemcy i ich sojusznicy

     Część Polski i Armenii przeznaczona do aneksji przez Niemcy/Turcję

     Półautonomiczne państwa pod kontrolą Niemiec - w przyszłości planowana aneksja

     Państwa gospodarczo i administracyjnie zależne od Niemiec

     Ukraina - pod gospodarczą kontrolą Niemiec

     Planowana Republika Tatarska - niemiecki obszar osiedleńczy

     Państwa politycznie i gospodarczo związane z Niemcami

     Planowana Republika Zakaukaska - politycznie związana z Niemcami

     Półautonomiczne państwa kozackie wewnątrz Rosji - niemiecka strefa wpływów

„Mapa przyszłości Europy. Wizja senna niemieckiego rezerwisty Kutschkego” autorstwa Albana Rumanna(inne języki) z 1915^[a].

Temat jedności Europy Środkowej podejmowała również koncepcja polityki niemieckiej sformułowana w 1915 przez politologa Friedricha Naumanna, ogłoszona w książce Mitteleuropa. W jej myśl ta część Europy miała stać się podporządkowanym państwu niemieckiemu tworem gospodarczo-politycznym. W swym programie Naumann popierał również germanizację oraz madziaryzację tego regionu^[4] . Wysuwano także żądania stworzenia na Krymie niemieckiego państwa kolonialnego oraz dążono do skolonizowania państw bałtyckich^[5].

Koncepcja Cesarstwa Niemieckiego

Rządzące elity polityczne Niemiec zaadaptowały ideę Mitteleuropy podczas I wojny światowej przy wytyczaniu celów wojennych oraz planów nowego porządku europejskiego po ewentualnym zwycięstwie Państw Centralnych^[6] . Mitteleuropę tworzyłyby marionetkowe państwa (w tym Królestwo Polskie) pod polityczną, gospodarczą i wojskową kontrolą Rzeszy. Rejon miał być wykorzystywanym gospodarczo zapleczem imperium niemieckiego, a jego zasoby miały służyć rywalizacji z Anglią na arenie światowej w celu uzyskania pozycji wiodącego mocarstwa. Organizacja gospodarcza opierałaby się na dominacji Niemiec, które narzuciłyby szereg korzystnych dla siebie umów gospodarczych z podległymi im satelickimi państwami, takimi jak Ukraina czy Polska. Liczono również na to iż nastroje klasy pracującej w Niemczech mogą być uspokojone przy pomocy aneksji terytorialnych, osadnictwa oraz lepszej kondycji gospodarczej Niemiec^[7]. Populacja na podporządkowanych terenach stopniowo byłaby germanizowana, także poprzez czystki etniczne na ludności rodzimej i równoległe osadnictwo niemieckie^[6] . Niemiecki plan Mitteleuropy podczas I wojny światowej przewidywał znaczną aneksję terytorium Polski (tzw. polskiego pasa granicznego) i wypędzenie z tych terytoriów Polaków oraz Żydów, zastępowanych stopniowo kolonistami niemieckimi^[6] . Sama Polska miała być stopniowo germanizowana, także poprzez zmniejszenie populacji polskiej na skutek klęsk głodu^[8][9]. Częściowa realizacja tych planów miała swoje odzwierciedlenie w traktacie brzeskim, który usankcjonował gospodarczą i militarną dominację Niemiec na Ukrainie^[10].

Koncepcja federalizacji

Austro-Węgry, mapa etniczna, rok 1911

Mitteleuropa, mapa wyznaniowa, rok 1901

Koncepcja federalizacji Austro-Węgier podjęta została jeszcze w połowie 1918 r., jako ostatnia próba zachowania Monarchii w całości. Nowa konstytucja państwa zakładać miała federację krajów koronnych rządzonych przez odrębnych monarchów z dynastii Habsburgów. W Polsce środowisko monarchistyczne za odpowiedniego kandydata do korony uznało Karola Habsburga. Politycznie koncepcja Mitteleuropy straciła znaczenie po I wojnie światowej, kiedy Austro-Węgry rozpadły się na szereg samodzielnych państw, a Niemcy utraciły znaczną część swego terytorium. Obecnie Mitteleuropa jest pojęciem głównie geograficznym, choć funkcjonuje także jako nostalgiczne określenie terenów tworzących niegdyś Austro-Węgry (od Lwowa po Triest). Wobec faktycznej klęski militarnej państw centralnych, w tym wielonarodowej monarchii austro-węgierskiej, zaistniały warunki do odzyskania lub uzyskania niepodległości przez wiele narodów Europy Centralnej i Wschodniej.

Zobacz też

• Lebensraum
• Federacja Wschodnioeuropejska

Uwagi

1. Alban Rumann jest przypuszczalnie tożsamy z amerykańskim aktorem niemieckiego pochodzenia, Sigiem Rumanem, którego nazwisko urodzenia brzmiało Siegfried Carl Alban Rumann. Ruman służył w armii niemieckiej podczas I wojny światowej, jako aktor zasłynął rolami stereotypowych, pompatycznych Niemców, grał w filmach Ernsta Lubitscha, m.in. w Być albo nie być (1942). Intencja mapy jest zapewne satyryczna. Kutschke to fikcyjny autor popularnej piosenki żołnierskiej z wojny francusko-pruskiej 1870–1871, znanej pod nazwą Kutschkelied(inne języki). Prześmiewcze odwołanie do postaci fizyliera Kutschkego jako obiegowego źródła wiedzy zawiera artykuł Friedricha Engelsa z 1872^[3].