Most na galarach w Baranowie Sandomierskim

Most na galarach w Baranowie Sandomierskim – prowizoryczny most zbudowany na galarach w 1939 roku w Baranowie Sandomierskim przez 23 Batalion Saperów. Celem mostu było umożliwienie przeprawy przez Wisłę głównym siłom Armii Kraków.

Most na galarach w Baranowie Sandomierskim

Widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Baranów Sandomierski
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Miejscowość	Otoka Grabińska
Podstawowe dane
Przeszkoda	Wisła
Długość	144 m
Data budowy	11 września 1939
Data zburzenia	12 września 1939
Położenie na mapie gminy Baranów Sandomierski Most na galarach w Baranowie Sandomierskim
Położenie na mapie Polski Most na galarach w Baranowie Sandomierskim
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Most na galarach w Baranowie Sandomierskim
Położenie na mapie powiatu tarnobrzeskiego Most na galarach w Baranowie Sandomierskim
50°30′52,3″N 21°31′55,1″E

Przyczyny powstania

2 września 1939 roku w Baranowie Sandomierskim oddano do użytku drewniany most na Wiśle zbudowany przez Ministerstwo Komunikacji na zlecenie Głównego Inspektoratu Sił Zbrojnych - baranowski most był jedną z kilku oddanych do użytku przepraw przez Wisłę. Po wybuchu II wojny światowej wobec naporu wojsk niemieckich Armia Kraków tocząc tzw. bitwę odwrotową wycofała się na teren województwa kieleckiego, biorąc udział w bojach pod Nowym Korczynem, Wiślicą, Stopnicą i Pacanowem. Docelowo przez baranowski most przeprawić miały się główne siły wycofującej się za linię Wisły Armii Kraków. Do ochrony przeprawy przydzielono formację wojskową Grupa „Sandomierz”. W warunkach kontaktu z wojskami niemieckimi, aby uniemożliwić wojskom Wehrmachtu przeprawę, jedno przęsło mostu zostało asekuracyjnie wysadzone 9 września 1939 roku^[1][2] na rozkaz podpułkownika Antoniego Sikorskiego. Do mostu zbliżały się wojska 14 Armii generała Wilhelma Lista i XXII korpusu pancernego Ewalda von Kleista, o zbliżających się wojskach niemieckich podpułkownik Sikorski został poinformowany przez mieszkańców Osieka^[3]. W dniu wysadzenia przęsła mostu do ochrony przeprawy przydzielono Krakowską Brygadę Kawalerii; wysadzenie mostu było zaskoczeniem dla odciętej od możliwości odwrotu Armii Kraków. Dowódca GO Śląsk, gen. Jan Jagmin-Sadowski, wydał 23. Batalionowi Saperów rozkaz wymarszu na Baranów i naprawy uszkodzonego mostu^[4]. W celu zabezpieczenia budowniczych mostu przed ryzykiem kontaktu z wojskami niemieckimi i obrony przedpola przeprawy Armia Kraków stoczyła z wojskami niemieckimi bitwę pod Osiekiem^[5].

Most na galarach

Wobec wysadzenia mostu i braku możliwości przeprawy przez Wisłę ciężkiego sprzętu początkowo podjęto decyzję o naprawieniu uszkodzonego przęsła mostu dla ruchu piechoty; artylerie planowano przeprawić z wykorzystaniem promów, a w razie konieczności zniszczyć. Uszkodzony most został prowizorycznie naprawiony 11 września, umożliwiając przeprawę piechoty. Natomiast celem przeprawy ciężkiego sprzętu (w tym artylerii), 23 Batalion Saperów wybudował tego samego dnia, w ciągu 9 godzin, pod ostrzałem wojsk niemieckich, obok naprawionego mostu drugi most (most polowy) na znajdujących się na Wiśle łodziach^[6]. Dowódcą operacji został major Marian Skierczyński. Budowniczowie wykorzystali znajdującą się na środku Wisły piaszczystą wyspę, od lewego brzegu Wisły do wyspy wybudowano most na galarach o długości 144 metrów (z powodu małej liczby galarów ustawiono je naprzemiennie, jeden w poprzek i jeden wzdłuż osi mostu), na wyspie zbudowano kładkę z bali i desek, zaś od wyspy do prawego brzegu Wisły most oparto na koszarkach (największy był most na galarach). Przeprawa wojsk rozpoczęła się około 17:00 11 września 1939. W nocy z 11 na 12 września Armii Kraków udało się wycofać przez zbudowaną przeprawę^[7]. Prowizoryczny most oraz naprawiony most drewniany został zniszczony 12 września, aby uniemożliwić przeprawę 27. Dywizji Piechoty Wermachtu^[6]. Przez most na galarach oraz most drewniany przeprawiło się ponad 30 tysięcy żołnierzy^[3].

Za tę akcję 23. Batalion Saperów oraz grupa jego oficerów i podoficerów otrzymała Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari^[3].

Przeprawa w Baranowie Sandomierskim po 1945 roku

Miejsce przeprawy promowej

Wysadzone przęsło mostu zostało po zakończeniu działań wojennych odbudowane; most służył do 1968 roku. Później, w miejscu dawnego mostu znajdowała się przeprawa promowa ze zrekonstruowanym przejściem granicznym pomiędzy Austro–Węgrami i Rosją^[8]. Przeprawa promowa funkcjonowała do 2020 roku.

Upamiętnienie

Głaz z tablicą pamiątkową

• W 2019 roku w Baranowie Sandomierskim odsłonięto tablicę edukacyjną upamiętniającą budowę mostu na galarach^[9].
• W 2019 roku w Baranowie Sandomierskim umieszczono głaz z tablicą pamiątkową upamiętniającą budowę mostu na galarach.
• W 2019 roku i 2024 roku^[10] w Baranowie Sandomierskim Towarzystwo Historyczne Ziemi Baranowskiej „Mały Wawel” zorganizowało historyczno-patriotyczne obchody upamiętniające budowę mostu na galarach^[9].
• W 2021 roku w Baranowie Sandomierskim w pobliżu głazu z tablicą pamiątkową odsłoniętą tablicę z opisem działań wojennych ułanów i saperów w pobliżu Baranowa Sandomierskiego^[11].