Musaeum Gottwaldianum

Musaeum Gottwaldianum – kunstkamera stworzona przez gdańskich lekarzy Christopha Gottwalda i jego syna Johanna Christopha Gottwalda w II połowie XVII wieku. W czasie swego istnienia była najbardziej znaną i największą kunstkamerą w Gdańsku^[1].

Współtwórca muzeum – Johann Christoph Gottwald

Historia

Kunstkamerę zaczął tworzyć Christoph Gottwald w 1664 r.^[2], a po jego śmierci powiększał ją jego syn Johann Christoph^[3]. Zawartość zbiorów Gottwaldów znana jest przede wszystkim z trzech egzemplarzy katalogu aukcyjnego z 1714 r. opracowanych przez gdańskiego przyrodnika i lekarza Johanna Philippa Breyne i dwóch katalogów ilustracji zbiorów^[4] (ilustracje autorstwa Samuela Donneta i Christopha Gottwalda^[5]). Część rycin, w postaci miedziorytów, przedstawiających okazy z Musaeum wydał w 1782 r. w Norymberdze Gabriel Nicolaus Raspe^[6]. Ponadto zachował się opis zwiedzania kolekcji w 1694 r. autorstwa Carla Arndta^[7]. Odniesienia do zbiorów kunstkamery zawarte też są w listach z epoki^[8][9], a także w pracy Gabriela Rzączyńskiego „Historia naturalis curiosa Regni Poloniae, Magni Ducatus Lithuaniae XX divisa”^[10].

Zbiory obejmowały głównie obiekty geologiczne: minerały, skały, skamieniałości i duży zbiór bursztynów oraz wyroby z tych grup, oprócz tego zawierały kolekcje zoologiczną, botaniczną, medyczną i zbiór różnych dzieł sztuki^[11][12]. Dokładna liczba eksponatów kunstkamery jest nieznana, szacuje się ją na podstawie zachowanych katalogów aukcji zbiorów Gottwaldów z IV 1714 r., jednak choć wystawiono wówczas największą część kolekcji, to niektóre okazy zbywano poza aukcją i nie zostały one ujęte w katalogach^[8]. Ponadto, w katalogu aukcyjnym nie zawsze wyszczególniano liczbę okazów, zwykle podawano liczbę skrzyń lub zespołów okazów^[13]. Geologiczną i paleontologiczną część kunstkamery wg stanu na 1714 r. bardzo orientacyjnie szacuje się na ponad 3000 okazów^[10][13]. Była to najliczniejsza część zbiorów Gottwaldów^[14][15]. W kunstkamerze znajdowały się też różne kurioza, m.in. kamień nerkowy pozyskany ze zwłok króla Jana III Sobieskiego^[16], róg jednorożca^[10], fragment relikwii^[7] i przedmioty o cudownych właściwościach^[17].

Po śmierci Johanna Christopha jego żona stopniowo wyprzedawała zbiory teścia i męża^[5], ich zasadniczą część nabył przedstawiciel cara Piotra Wielkiego^[8] za 20 000 rubli w IV 1714 r. i w 1716 r. trafiła ona do Petersburga, gdzie obok dwóch innych tego typu zbiorów kupionych w Europie, stała się podstawą tworzonej tam kunstkamery Piotra^[18]. W następnych latach zbiór Gottwaldów został w Rosji rozdzielony, a poszczególne części włączone do zbiorów tematycznych, później przekazanych do różnych muzeów rosyjskich^[19]. Kolekcja minerałów i skał stała się główną częścią utworzonego gabinetu minerałów petersburskiej kunstkamery, którego zbiory znajdują się współcześnie w Muzeum Mineralogicznym im. A.J. Fersmana RAN w Moskwie^[20]. Jednak obecnie trudno stwierdzić, które okazy są ze zbiorów Gottwaldów^[11]. W 2018 r. opublikowano wyniki badań, wskazujące, że kilka okazów marmurów ruinowych ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego im. A.J. Fersmana prawdopodobnie pochodzi z Musaeum Gottwaldianum^[21].