Norske Folkeeventyr

Norske Folkeeventyr – zbiór norweskich podań ludowych opublikowany po raz pierwszy w 1841 roku. Podania zostały spisane przez Petera Christena Asbjørnsena oraz Jørgena Moe'a z opowieści nieznanych twórców, istniejących w przekazach ustnych ludności mieszkającej na terenie Norwegii. Opowieści podzielone są na wiele kategorii i rodzajów, lecz podzielają pewne wspólne wzorce - nie są one przywiązane do czasu (nie ma w nich takich zwrotów jak dawno dawno temu) ani miejsca (Za siedmioma górami, za siedmioma lasami).

Asbjørnsen i Moe

Zainspirowani pracą braci Grimm, Peter Christen Asbjørnsen oraz Jørgen Moe jeździli po kraju zbierając i zapisując prozę ludową, którą później ujednolicali i opowiadali na nowo w wydawanych przez nich wspólnie serii broszur. Baśnie po raz pierwszy zostały wydane jesienią 1841, ale w związku z brakiem porozumienia między twórcami przestały być wydawane w roku 1844. Druga edycja - z roku 1851 - była pierwszą skończoną i kompletną kolekcją baśni. Zawierała ona również komentarze autorstwa Moe'a.

Asbjørnsen opublikował również niezależnie dwutomową serię Norske Huldre-Eventyr og Folkesagn w latach 1845-48. Pomimo użycia w tytule słowa "baśń" (Eventyr) nie zawiera ich; znaleźć tam można jedynie bajki i legendy.

Później zostało wydane Norske Folke-Eventyr. Ny Samling (1871) i Norske Folke-Eventyr. Ny Samling. Anden Udgave (1876). Poza tym, Asbjørnsen stworzył pierwszą ilustrowaną wersję nazwaną Norske Folke- og Huldre-Eventyr i Udvalg (1879) dzięki współpracy z artystami.

Norweskie baśnie i legendy

Norske Folkeeventyr

Alfabetyczny spis baśni opublikowanych przez Asbjørnsena i Moe'a w wydaniu Norske Folkeeventyr z lat 1841-1844:

Askeladden som fikk prinsessen til å løgste seg (Jak Askeladden oszukał królewnę[1], Jak Askeladden okłamał księżniczkę[2]) Askeladden som kappåt med trollet (Jak Askeladden z trollem jedli na wyścigi[3], Jak Askeladden jadł z trollem na wyścigi[2]) Askeladden som stjal sølvendene til trollet (O Askeladdenie, który ukradł trollowi srebrne kaczki, derkę i złotą harfę[2]) Bjørnen og reven: (Niedźwiedź i lis:) 1: Hvorfor bjørnen er stubbrumpet (Dlaczego niedźwiedź ma krótki ogon[2]); 2: Reven snyter bjørnen for julekosten (Jak lis okpił niedźwiedzia przy bożonarodzeniowym jedzeniu[2]) Bonde Værskjegg (Kmieć Capibroda[2]) Buskebrura (Oblubienica Busk[2]) De syv folene (Siedem źrebiąt[2]) De tolv villender (Dwanaście dzikich kaczek[2]) De tre bukkene Bruse som skulle gå til seters og gjøre seg fete (Trzy kozły Bruse, które chciały pójść na halę, aby porządnie sobie podjeść[2]) De tre mostrene (Trzy ciotki[2]) De tre prinsesser i Hvittenland (Trzy księżniczki z Białolandii[2]) Den rettferdige firskilling (Uczciwy grosik[1], Uczciwa czteroszylingówka[2]) Det blå båndet (Niebieska podwiązka[2]) Det har ingen nød med den som alle kvinnfolk er glad i (Nie brakuje niczego temu, kogo kochają wszystkie kobiety[2]) Dukken i gresset (Lalka w trawie[2]) En frierhistorie (Zaloty[4], Opowieść o zalotniku[2]) Enkesønnen (Syn wdowy[2]) Fanden og futen (Diabeł i sołtys)[5] Fugl Dam (Ptak Dam[2]) Giske (Giske[2]) Gjertrudsfuglen (Gertruda dzięciołem)[2] Grimsborken (Chmurny Srokacz[2]) Gudbrand i Lia (Gudbrand ze wzgórza[4], Gudbrand ze Stoku[2]) Gutten og fanden (Chłopak i diabeł[2]) Gutten som gikk til nordenvinden og krevde igjen melet (O chłopcu który poszedł do północnego wiatru odebrać mąkę[1], O chłopcu, który poszedł do północnego wiatru i upomniał się o zwrot mąki[2]) Han far sjøl i stua (Pan domu[2]) Hanen, gauken og århanen (Kogut, kukułka i głuszec[2]) Hanen og høna (Kogut i kokoszka[2]) Hanen og høna i nøtteskogen (Kogucik i kurka w lasku orzechowym[2]) Herremannsbruden (Narzeczona bogacza[4][5]) Herreper (Pan Per[4][2])

Hver synes best om sine barn (Każdemu najbardziej podobają się własne dzieci[2]) Høna som skulle til Dovre forat ikke allverden skulle forgå (O kurze, co na Dovrefjell chciała, gdyż końca świata się obawiała[2]) Høna tripper i berget (Kura drepcze w środku góry[2]) Håken Borkenskjegg (Håken Korowa Broda[2]) Jomfru Maria som gudmor (Maria Panna matką chrzestną[2]) Jomfruen på glassberget (Królewna na szklanej górze[1], Panna na szklanej górze[2]) Kari Trestakk (Kari Trestakk[3], Kari Drewniana Spódnica[2]) Kjetta på Dovre (Niedźwiedź z Dovre[4], Kotek z Dovre[2]) Kvernen som står og maler på havsens bunn (O młynku, który miele na dnie morza[4], Młynek, co stoi i miele na dnie morza[2]) Lillekort (Lillekort[2]) Lurvehette (Szkaradny Kapturek[2]) Manndatteren og kjerringdatteren (Córka męża i córka żony[2]) Mannen som skulle stelle hjemme (O mężczyźnie, który miał się zająć domem[2]) Mestermø (Mistrzowska Panna[2]) Mestertyven (Mistrz złodziejski[2]) Per, Pål og Espen Askeladd (Per, Pål i Espen Askeladden[2]) Pål Andrestua (Pål Drugidom[2]) Reven som gjeter (Lis pasterzem[2]) Rike Per Kremmer (Bogaty Per Kramarz[1][2]) Risen som ikke hadde noe hjerte på seg (O olbrzymie, który nie nosił serca przy sobie[2]) Sju år gammal graut (Siedmioletnia kasza[4][2]) Smeden som de ikke torde slippe inn i helvete (Kowal, którego diabeł nie chciał wpuścić do piekła[2]) Smørbukk (Maślany Kozioł[2]) Somme kjerringer er slike (Niektóre kobiety takie są[2]) Soria Moria slott (Zamek Soria Moria[3][2]) Spurningen Stabbursnøkkelen i rokkehodet (Klucz od lamusa w kądzieli[4], Klucz od spichlerza w kądzieli[5]) Store-Per og Vesle-Per (Duży Per i Mały Per[2]) Tommeliten (Kciuczek[2]) Tro og Utro (Wierny i Niewierny[2]) Tsju pus, vil du ned av bordet! (Zmiataj, kocie, ze stołu![4], Wynocha ze stołu, ale już![5]) Vel gjort og ille lønnet (Dobrze zrobione i źle zapłacone[2]) Vesle Åse Gåsepike (Mała gęsiarka Åse[2]) Østenfor sol og vestenfor måne (Na wschód od słońca i na zachód od księżyca[1][2])

Norske Folkeeventyr Ny Samling (1871)

Spis baśni opublikowanych w Norske Folkeeventyr Ny Samling z 1871 roku^[6]

Nr baśni[a]	Tytuł norweski	Typ baśni według AT	Oficjalny polski tytuł (Jeśli istnieje)	Źródło tytułu
61	Væren og grisen som skulle til skogs og bo for seg selv	AT 130	O baranie i świni, co poszli do lasu, żeby żyć dla siebie	[2]
62	Venner i liv og død	AT 470	Przyjaciele za życia i po śmierci	[5]
63	Gutten som skulle tjene tre år uten lønn	AT 560	O chłopcu który przez trzy lata miał służyć bez zapłaty Chłopak, który służył przez trzy lata za darmo	[4][5]
64	Kjerringa mot strømmen	AT 1365AB	Kobieta pod prąd	[2]
65	Den syvende far i huset	AT 726	Siódmy ojcem w domu	[1][2]
66	Tre sitroner	AT 408	Trzy cytryny	[2]
67	Kjæresten i skogen	AT 955	Narzeczony w lesie	[5]
68	Ikke kjørende og ikke ridende	AT 875	Nie kierując i nie jadąc	[2]
69	Skipperen og Gamle-Erik	AT 1179	Szyper i Stary Erik	[5]
70	Gutten som gjorde seg til løve, falk og maur	AT 302	O chłopcu który przemieniał się w lwa, sokoła i mrówkę Chłopak, który przemieniał się w lwa, sokoła i mrówkę	[4][2]
71	Tobakksgutten	AT 611	Tytoniowy chłopak	[2]
72	Gullslåttet som hang i luften	AT 531	Złoty zamek, który wisi w powietrzu	[2]
73	Haren som hadde vært gift	AT 96	O zającu, co był żonaty	[2]
74	Bjørnen og reven:	–	Niedźwiedź i lis:
74.1	Slipp granrot og ta i revefot	AT 5	Puść korzeń, chwyć za łapę	[2]
74.2	De vedder om flesk og humlebol	AT 7	Zakład o słoninę i plaster miodu	[2]
74.3	De skulle ha åker i sameie	AT 1030	Wspólne pole	[2]
74.4	Mikkel vil smake hestekjøtt	AT 47A	Jak lis chciał skosztować koniny	[2]
75	Bamse Brakar	AT 116	Bury Włochacz	[5]
76	Rødrev og Askeladden	AT 300	Rudy Lis i Askeladden	[2]
77	Gutten som ville fri til datter til mor i kroken	AT 402	O chłopaku, który starał się o rękę córki matki na ustroniu	[2]
78	Dumme menn og troll til kjerringer	AT 1406	Głupie chłopy i przewrotne baby Głupi mężczyźni i przebiegłe kobiety	[1][2]
79	Askeladden og de gode hjelperne	AT 513	Askeladden i jego pomocnicy Askeladden i jego dobrzy pomocnicy	[3][2]
80	Gutten som ville bli handelskar	AT 1538	Chłopiec, który chciał zostać kupcem	[5]
81	Hårslå, som aldri ville hjem gå	AT 2015	Sierstka, która nigdy nie chciała wracać do domu	[5]
82	Kullbrenneren	AT 1641	Węglarz	[2]
83	Gullfuglen	AT 550	Złoty ptak	[5]
84	Den grønne ridder	AT 432	Zielony rycerz	[5]
85	Tyrihans som fikk kongsdatteren til å le	AT 571	Tyrihans, który rozśmieszył królewską córkę	[5]
86	Presten og klokkeren	AT 922	Pastor i kościelny	[2]
87	Gale-Mattis	AT 1696	Mattis Głupek	[5]
88	Klokkeren i bygda vår	AT 1537	Kościelny z naszej wioski	[5]
89	Småguttene som traff trollene på Hedalsskogen	AT 303	O chłopcach, którzy spotkali trolle w lesie Hedalsskogen O chłopcach, którzy w lesie Hedalsskogen napotkali trolle	[1][2]
90	Kvitebjørn kong Valemon	AT 425	Król Valemon zaklęty w białego niedźwiedzia Biały niedźwiedź, król Valemon	[3][2]
91	Skrinet med det rare i	AT 2250	Szkatułka z dziwną rzeczą w środku	[5]
92	Hjemmusa og fjellmusa	AT 112	Mysz domowa i mysz górska	[5]
93	God dag, mann! -- Økseskaft	AT 1968J	„Dzień dobry” - „Trzonek do siekiery” Dzień dobry, człowieku! – Trzonek do siekiery!	[4][2]
94	Hanen og reven	AT 61	Kogut i lis	[2]
95	Verden lønner ikke annerledes	AT 155	Tak nagradza świat	[4][5]
96	Mumle Gåsegg	AT 650A	Mamrot Gęsie Jajo	[5]
97	Veslefrikk med fela	AT 592	Mały Frikk i jego skrzypki Mały Frikk ze skrzypcami	[4][5]
98	Gjete kongens harer	AT 570	Pasterz królewskich zajęcy	[1][5]
99	Krambugutten med gammelostlasten	AT 506	Kramarczyk z ładunkiem starego sera	[5]
100	Følgesvennen	AT 507A	Towarzysz	[5]
101	Peik	AT 1542	Peik	[5]
102	Kjetta som var så fæl til å ete	AT 2027	Kot, który był żarłokiem	[5]
103	Hanen som falt i bryggekaret	AT 2022	O kogucie, co wpadł do kotła warzelnianego	[2]
104	Pannekaken	AT 2025	Naleśnik	[2]
105	Gutten med øldunken	AT 332	Chłopiec z beczułką piwa	[5]

Norske Huldre-Eventyr og Folkesagn

Opowieści opublikowane przez Asbjørnsena w książce Norske Huldre-Eventyr og Folkesagn:

Berthe Tuppenhaugs fortellinger Ekebergkongen En aften i nabogården En aften ved Andelven En aftenstund i et proprietærkjøkken En gammeldags juleaften En halling med kvannerot En signekjerring En sommernatt på Krokskogen En natt i Nordmarken En tiurleik i Holleia Fra fjellet og seteren Fra Sognefjorden Graverens fortellinger Huldreætt Høyfjellsbilleder: 1: En søndagskveld til seters 2: Rensdyrjakt ved Rondane Jutulen og Johannes Blessom Kvernsagn Lundeætten Makrelldorg Matthias skytters historier Plankekjørerne På høyden av Aleksandria Skarvene fra Utrøst (Kormorany z wyspy Utrøst[1]) Tatere Tuftefolket på Sandflesa

Inne

Opowieści opublikowane w innych pracach, które później również dołączyły do kanonu baśni norweskich:

De tre kongsdøtre i berget det blå (Trzy królewny w błękitnej górze[4], Trzy księżniczki w niebieskiej górze[5]) (z książki Eventyrbog for Barn, 1883-1887, autorstwa Asbjørnsena i Moltke Moe'a[7]) En prestehistorie (Historia duszpasterska[5]) (z książki Dybwads illustrerte Folkekalender 1881, autorstwa Moltke Moe'a) Prinsessen som ingen kunne målbinde (O księżniczce, która zawsze miała ostatnie słowo[4], O księżniczce, której nikt nie potrafił zmusić do milczenia[2]) (z książki Eventyrbog for Barn, 1883-1887, autorstwa Asbjørnsena i Moltke Moe'a) En vestlandsk Skovdal (z książki Fra nordiske Digtere. Et Album 1869) Fiskersønnene (Synowie rybaka[5]) (z książki Dybwads illustrerte Folkekalender 1881, autorstwa Moltke Moe'a) Grisen og levemåten hans (Świnia i jej styl życia[5]) (z książki Barne-Eventyr, 1909. autorstwa Moltke Moe'a) Gullfebla (O kózce złotoróżce[1], Złota Febla[5]) (z książki Juletræet for 1850) Jomfru Maria og svalen (Maria Panna i jaskółka[5]) (z książki Eventyrbog for Barn, 1883-1887, autorstwa Asbjørnsena i Moltke Moe'a) Julebesøket i prestegården (z książki Juletræet for 1851) Prestens mor (Matka księdza[5]) Reve-enka (Lisia wdowa[5]) (z książki Barne-Eventyr, 1909. autorstwa Moltke Moe'a) Vårherre og St. Peder på vandring (Nasz Pan i święty Piotr na wędrówce[5]) (z książki Nord und Süd 1858)

Baśnie norweskie wydane w Polsce

• Baśnie norweskie opowiedział Dariusz Muszer, Wydawnictwo Forma, Fundacja Literatury imienia Henryka Berezy, Szczecin, Bezrzecze 2018. ISBN 978-83-66180-00-0
• Baśnie norweskie opowiedział Dariusz Muszer, tom 2, Wydawnictwo Forma, Fundacja Literatury imienia Henryka Berezy, Szczecin, Bezrzecze 2022. ISBN 978-83-66759-76-3
• Peter Christen Asbjørnsen, Jørgen Moe, Był sobie raz... Ludowe baśnie norweskie, przeł. Jerzy Afanasjew, Krajowa Agencja Wydawnicza, Gdańsk 1983. ISBN 83-030-0015-2
• Peter Christen Asbjørnsen, Jørgen Moe, Księżniczka na szklanej górze i inne baśnie norweskie, przeł. Adela Skrentni, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1986. ISBN 83-210-0673-6
• Peter Christen Asbjørnsen, Jørgen Moe, Król Valemon zaklęty w białego niedźwiedzia i inne baśnie norweskie, przeł. Beata Hłasko, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1987. ISBN 83-210-0672-8
• Peter Christen Asbjørnsen, Jørgen Moe, Zamek Soria Moria. Baśnie norweskie, tłum. Beata Hłasko, Adela Skrentni-Olsen, Media Rodzina, Poznań 2010. ISBN 978-83-7278-462-9
• Peter Christen Asbjørnsen, Jørgen Moe, Uwaga Trolle! Baśnie norweskie, przeł. Milena Skoczko, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2010. ISBN 978-83-7623-603-2

Uwagi

1. Numeracja podana za książką Norske Folkeeventyr Ny Samling