Nozdrzec

Nozdrzec – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie brzozowskim, w gminie Nozdrzec^[6][4][4][6]. Wieś leży na Pogórzu Dynowskim, na lewym brzegu Sanu przy ujściu Baryczki.

Nozdrzec

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	brzozowski
Gmina	Nozdrzec
Liczba ludności (2011)	1314[1][2]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	36-245[3]
Tablice rejestracyjne	RBR
SIMC	0357771[4]
Położenie na mapie gminy Nozdrzec Nozdrzec
Położenie na mapie Polski Nozdrzec
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Nozdrzec
Położenie na mapie powiatu brzozowskiego Nozdrzec
49°46′19″N 22°12′27″E[5]
Strona internetowa

Nozdrzec centrum

Nozdrzec Góra – widok z Chełmu

Pałac Skrzyńskich w Nozdrzcu

Kościół pw. św. Stanisława Biskupa w Nozdrzcu

Dawna zabudowa wsi budynek przysłupowy z 1855, obecnie własność skansenu w Sanoku

Miejscowość jest siedzibą gminy Nozdrzec oraz rzymskokatolickiej parafii św. Stanisława Biskupa, należącej do dekanatu Dynów w archidiecezji przemyskiej.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Nozdrzec. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Integralne części wsi^[4][6]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0357788	Banachówka	część wsi
0357794	Baranówki	część wsi
0357802	Dół	część wsi
0357819	Grabnik	część wsi
0357943	Jaszcz	przysiółek
0357825	Kruhel	część wsi
0357831	Łąka	część wsi
0357848	Pierogówka	część wsi
0357854	Podchełm	część wsi
0357860	Poddąb	część wsi
0357877	Półanki	część wsi
0357883	Psiarnia	część wsi
0357890	Rymarczyna	część wsi
0357950	Rzeki	przysiółek
0357908	Smorogówka	część wsi
0357914	Stawki	część wsi
0357920	Turoniówka	część wsi
0357937	Uryciówka	część wsi
0357966	Żurawiec	przysiółek

Historia Nozdrzca

Nozdrzec zwany dawniej Nieczujów istniał w XV wieku. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1436 r. Przy sporze Małgorzaty z Dynowa, a Mikołajem Kmitą – kasztelanem przemyskim – wymieniony jest jako jedna z wielu wsi należących do dóbr dynowskich. Nozdrzec odnotowano w 1436 r. jako własność rodziny Rzeszowskich. W dokumencie źródłowym z 1448 r. występuje jako osada na prawie niemieckim. Po raz pierwszy mamy informację o sołtysie Nabrzuchu z Nozdrzca. Potem jako właściciele figurują Tarnowscy, założyciele parafii rzymskokatolickiej (przed 1548 r.), którzy sprzedali wieś Nieczujom Wapowskim. W drugiej połowie XVI w. właścicielką była Katarzyna Wapowska, a po niej jej syn Jan Stanisław Wapowski. Po jego śmierci w 1632 r. Nozdrzec przejął syn Karol Wapowski, który w 1644 r. sprzedał okoliczne dobra Olbrachtowi Grochowskiemu. W połowie XVI w. właścicielem był też Stanisław Stadnicki, który zniszczył dokumenty parafialne, a kościół przekształcił w zbór protestancki.

Prawdopodobnie w tym miejscu, gdzie zlokalizowany jest obecny pałac, istniał dwór obronny, który podczas potopu szwedzkiego został zniszczony przez wojska siedmiogrodzkie sojusznika Szwedów, Jerzego II Rakoczego, około 16 marca 1657 r.

Po I rozbiorze Polski w 1772 r. Nozdrzec znalazł się w zaborze austriackim, najpierw w cyrkule leskim, a do 1782 r. w sanockim. Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym "Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi", wydanym po raz pierwszy w 1786 r., pisał: Nostrzeć. Wieś z domem i ogrodem pięknym JW. Michała hrabi Bukowskiego, kawalera orderu ś. Stanisława^[7].

Gdy w 1809 roku wybuchła wojna polsko-austriacka, na czele wojsk ziemi sanockiej stanął gen. Ksawery Franciszek Krasicki, były oficer kościuszkowski, a zorganizowanym na terenach przyległych do Dynowa oddziałem dowodził dziedzic Nozdrzca, Tadeusz Prek. Władzę administracyjno-polityczną pełnił Józef Parys.

W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej Nozdrzec z Karolówką był Ludwik Skrzyński^[8]. Pałac w Nozdrzcu wybudowany został z inicjatywy Ludwika Skrzyńskiego według projektu Aleksandra Fredry, w 1843 roku.

W czasie I wojny światowej 15 listopada 1915 roku Nozdrzec wraz z dworem Skrzyńskich został spalony przez wojska rosyjskie. Następnie około 1920 roku został przebudowany z niewielkimi zmianami. W ostatnich latach został poddany gruntownej restauracji i przebudowie po zniszczeniach II wojny światowej. Po remoncie do 2011 r. służył jako ośrodek wypoczynkowy huty szkła w Krośnie. Wokół pałacu zachowały się niewielkie fragmenty parku. Rosną tu jeszcze stare lipy, miłorząb dwuklapowy, dęby szypułkowe, graby i jesiony. W bezpośrednim sąsiedztwie pałacu znajduje się zabytkowa dworska kaplica z 1889 r., z obrazem Matki Boskiej z dzieciątkiem, oraz przypałacowa oficyna, w której w latach 1945–1994 mieściła się szkoła podstawowa. Od strony południowej i wschodniej wokół kaplicy i przed oficyną zachowała się część umocnień ziemnych.

30 marca 1921 roku przez Nozdrzec przejeżdżał premier Wincenty Witos.

W czasie II wojny światowej w 1940 r. powstała tu Placówka ZWZAK Nozdrzec-Wesoła obejmująca Hłudno licząca 50 osób, dowodzona przez por. Kazimierza Chrzana ps. Józef, i Franciszka Dudka ps. Dąb wraz z Kapelanem ks. Stanisławem Buczkiem i mjr. ks. Jana Haligowskiego ps. Jaś, Cichy, i wchodząca w skład II Batalionu Brzozowskiego dow. przez ppor. Józefa Florczaka. 25 maja 1943 r. zorganizowano atak 50 osobowego oddziału pod dow. Józefa Maciołka – Komendanta AK Rzeszów na niemieckie siły policyjne w Pałacu w Nozdrzcu, które opuściły wkrótce ten teren.

Kościoły

Pierwszy kościół w Nozdrzcu był drewniany, a obok niego istniał cmentarz. Nowy kościół Świętego Stanisława Biskupa^[9][10] został zbudowany z kamienia i cegły w formie krzyża łacińskiegow stylu renesansowo-barokowym w 1746 r. przez proboszcza ks. Jana Banieckiego. Kościół był konsekrowany w roku 1806 przez biskupa przemyskiego Antoniego Dąb-Gołaszewskiego.

Nozdrzecka Kalwaria

Kalwaria na wzgórzu Chełm

Osobny artykuł: Nozdrzecka Kalwaria.

Osoby związane z miejscowością

• Franciszek Ksawery Prek - ur. 1801 r. w Nozdrzcu, w rodzinie szambelana Stanisława Augusta Poniatowskiego – głuchoniemy malarz i pamiętnikarz galicyjski. Jego imię nosi Szkoła Podstawowa w Sielcu k. Sędziszowa Małopolskiego.
• kapitan Stanisław Prek z Nozdrzca, uczestnik wojen napoleońskich, brat pamiętnikarza Ksawerego Preka.
• Hr. Konstanty Bukowski h. Ossoria ur. w 1836 r. w Nozdrzcu, kapitan w 700-osobowym korpusie powstańczym gen. Antoniego Jeziorańskiego, walczył pod Kobylanką 1 maja 1863 r., gdzie stoczył zwycięską bitwę z oddziałami rosyjskimi w okolicach Józefowa. Pracował w organizacji powstańczej we Lwowie i Samborze.
• Wincenty Chmurowicz uczestnik powstania węgierskiego i styczniowego w 1863 r. - pochowany na cmentarzu w Nozdrzcu.
• Kapitan hr. Józef Skrzyński dowódca jazdy kujawskiej z Nozdrzca poległ 9 lipca 1863 r. bitwie pod Rogowem.
• Hr. Ludwik Skrzyński z Nozdrzca pracował w organizacji powstańczej w Galicji.
• Lubomir Zaręba Skrzyński z Nozdrzca służył w oddziale J. Wysockiego i brał udział w wyprawie na Radziwiłłów.

Sport

W miejscowości istnieje klub piłki nożnej, San Nozdrzec, grający w B klasie, grupa Krosno III.