Ok22

Ok22 – polski parowóz z lat 20. XX wieku, pierwszy parowóz osobowy polskiej budowy. Symbol Ok oznacza parowóz przeznaczony dla pociągów osobowych, o układzie osi 2’C (2–3–0).

Ok22

Ok22-23 w Muzeum Kolejnictwa na Śląsku
Producent	Hanomag Hanower Fablok Chrzanów
Lata budowy	1923–1934
Układ osi	2’C
Wymiary
Masa pustego parowozu	70,75 t
Masa służbowa	78,9 t
Długość	11 425 mm
Długość z tendrem	18 612 mm (22D2) 18 940 mm (22D23)
Wysokość	4625 mm
Rozstaw osi skrajnych	8050 mm
Średnica kół napędnych	1750 mm
Średnica kół tocznych	1000 mm
Napęd
Trakcja	parowa
Typ tendra	22D2 (Hanomag) 22D23 (Fablok)
Ciśnienie w kotle	12 at
Powierzchnia ogrzewalna kotła	182,1 m²[a]
Powierzchnia przegrzewacza	61,6 m²
Powierzchnia rusztu	4,01 m²
Średnica cylindra	575 mm
Skok tłoka	630 mm
Parametry eksploatacyjne
Moc znamionowa	980 KM (720 kW)
Maksymalna siła pociągowa	10 710 kG
Prędkość konstrukcyjna	100 km/h

Stanowisko maszynisty w parowozie Ok22-23 w muzeum w Jaworzynie Śląskiej

Projekt i budowa

Dokumentację parowozu opracowali w 1922 roku polscy inżynierzy przy współpracy biura konstrukcyjnego niemieckich zakładów Hanomag. Wzorowany był na udanej pruskiej serii P8 (oznaczonej w Polsce Ok1), zwłaszcza w zakresie podwozia. Główną różnicę w stosunku do Ok1 stanowił nowy, większy kocioł z szerokim stojakiem o znacznie większej powierzchni ogrzewalnej, chociaż o takim samym ciśnieniu pary (12 at.)^[1]. Kocioł był dość wysoko umieszczony, co zapewniało spokojny bieg parowozu i ułatwiało obsługę, a szerokie palenisko pozwalało spalać efektywnie gorsze gatunki węgla^[1].

Pierwsze 5 lokomotyw (o numerach od Ok22-1 do Ok22-5) zbudował Hanomag w 1923 roku, po czym poddano je intensywnym próbom, podczas których stwierdzono konieczność powiększenia powierzchni przegrzewacza (prace nad ulepszeniem konstrukcji prowadził zespół prof. Alberta Czeczotta)^[1]. Pomimo zmian powierzchnia przegrzewacza była niewystarczająca w stosunku do wydajności kotła. Łącznie z niskim ciśnieniem pary w kotle ograniczało to parametry trakcyjne parowozu. Po zmianach konstrukcyjnych w 1928 roku podjęto ich produkcję seryjną w Fabloku w Chrzanowie. Kotły budowała firma Fitzner i Gamper z Sosnowca. W Polsce wyprodukowano kolejne 185 lokomotyw tej serii o numerach od Ok22-6 do Ok22-190. Próbę usunięcia wad podjęto w 1952 roku instalując kocioł z parowozu Tr203. Kocioł ten miał rury cyrkulacyjne i dobrze dobrany przegrzewacz. Po zbudowaniu 2 egzemplarzy, oznaczonych Ok55-1 i Ok55-2, projekt zamknięto z uwagi na likwidację zakupu parowozów przez PKP.

Służba

Łącznie z parowozami Ok1 parowozy serii Ok22 były podstawowymi lokomotywami pasażerskimi PKP przed II wojną światową, znajdując się we wszystkich dyrekcjach okręgowych kolei państwowych. Były też z braku sprzętu początkowo używane jako pospieszne.

Podczas wojny 111 parowozów Ok22 zostało zdobytych przez Niemcy w Polsce i wcielonych do służby pod oznaczeniami serii 38 4501 - 38 4611^[2]. 78 lokomotyw zostało przejętych przez ZSRR i w większości przebudowanych na szeroki tor 1524 mm^[2]. Jedna lokomotywa trafiła na Litwę (oznaczona tam jako K9-41), po czym została przejęta przez ZSRR w 1940 roku. Po ataku na ZSRR Niemcy zdobyli dalsze 21 lokomotyw Ok22, z czego wcielili do służby 18 pod oznaczeniami 38 4612 - 38 4629^[2]. Po wojnie w ZSRR używano 59 lokomotyw serii Ok22 do lat 60^[2]. Po wojnie w Polsce pozostało tylko 59 lokomotyw, w części uszkodzonych, cztery dalsze zwrócono do 1948 roku z Czechosłowacji i dwie z Austrii. Dopiero w 1955 roku 30 parowozów zwróciła NRD, lecz zostały one zezłomowane z uwagi na wyeksploatowanie. Ostatecznie do służby w PKP po wojnie weszło tylko 57 lokomotyw przenumerowanych na Ok22-1 do Ok22-57, które eksploatowano do 1979 roku^[2].

Dwie lokomotywy serii Ok22 przebudowano w latach 50. na serię Ok55.

Ok22 mógł rozwijać prędkość 100 km/h. Do dziś zachowały się tylko dwa egzemplarze: jeden w Jaworzynie Śląskiej (Ok22-23), drugi w Wolsztynie (Ok22-31).

Wolsztyńska Ok22-31 była do niedawna czynna. Jeździła do roku 1997, potem przez kilka lat stała jako pomnik przy parowozowni, ale w 2002 roku została wysłana razem z Ty3-2 na naprawę główną i powróciła w maju 2004. W maju 2009 skończył się przedłużany już okres rewizji kotła, w związku z tym lokomotywa została wygaszona.

Parowóz Ok22-31 w Poznaniu

Dane szczegółowe

• układ osi: 2’C (2–3–0) (ooOOO)
• silnik bliźniaczy:
  • moc nominalna: 980 KM
  • średnica cylindrów: 575 mm
  • skok tłoka: 630 mm
  • rozrząd Heusingera
• średnica kół:
  • napędnych: 1750 mm
  • tocznych: 1000 mm
• kocioł
  • nadciśnienie pary w kotle: 12 at
  • powierzchnia ogrzewalna:
    • kotła: 182,1 m²^[a]
    • przegrzewacza: 61,6 m²
  • powierzchnia rusztu: 4,01 m²
  • wyczerpalność kotła (przy napełnieniu 50%) na odcinku
    • 45 km przy prędkości 30 km/h
    • 19 km przy prędkości 60 km/h
• masa:
  • próżnego parowozu (bez tendra): 70,75 t
  • służbowa: 78,9 t
• największy nacisk osi: 17 t
• prędkość konstrukcyjna: 100 km/h
• długość z tendrem typu:
  • 22D2: 18 612 mm (Ok22-1 - 5)
  • 22D23: 18 940 mm (Ok22-6 - 190)
• rozstaw osi skrajnych parowozu: 8050 mm^[3]
• wysokość osi kotła nad główką szyny: 3150 mm
• rozstaw osi: 2200, 1570, 1580, 2700 mm

Kilka egzemplarzy w okolicach MD Poznań przez pewien okres za zgodą dozoru technicznego jeździło z podniesionym o 2 atmosfery ciśnieniem w kotle (prowadziły pociągi pospieszne dalekobieżne z braku innych środków trakcyjnych). Poprawiało to znacząco parametry parowozu.

Uwagi

1. Powierzchnia ogrzewalna kotła 182,1 m² według B. Pokropiński, Parowozy normalnotorowe produkcji polskiej dla PKP i przemysłu, Warszawa, WKiŁ, 1987, ISBN 83-206-0483-4, s.20. B. Pokropiński, Parowozy normalnotorowe produkcji polskiej, 2007, s.254 podaje 184,2 m².