Oodescelis polita

Oodescelis polita – gatunek chrząszcza z rodziny czarnuchowatych i podrodziny Tenebrioninae. Zamieszkuje środkową i wschodnią Europę, Zakaukazie, Syberię i Azję Środkową. Preferuje stanowiska o stepowym charakterze.

Oodescelis polita
(Sturm, 1807)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Nadrodzina	czarnuchy
Rodzina	czarnuchowate
Podrodzina	Tenebrioninae
Plemię	Platyscelidini
Rodzaj	zapylec
Podrodzaj	Oodescelis (Oodescelis)
Gatunek	Oodescelis (Oodescelis) polita
Synonimy
Blaps polita Sturm, 1807 Platyscelis polita (Sturm, 1807) Platyscelis (Oodescelis) globosa Seidlitz, 1893 Platyscelis gages (Fischer von Waldheim, 1823) Oodescelis arnoldii Skopin, 1964 Oodescelis (Oodescelis) arnoldii Skopin, 1964 Oodescelis minimus Motschulsky, 1860

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1807 roku przez Jacoba Sturma pod nazwą Blaps polita^[1][2]. Później umieszczony został w rodzaju Platyscelis, a Wiktor Moczulski wyróżnił w jego obrębie w 1845 roku podrodzaj Oodescelis^[3], wyniesiony później do rangi osobnego rodzaju^[2]. W 1940 roku omawiany takson wyznaczony został przez Zoltána Kaszaba gatunkiem typowym Oodescelis^[4].

Morfologia

Chrząszcz o owalnym w zarysie, silnie wysklepionym ciele długości od 6 do 11 mm^[5]. Ubarwienie ma czarne^[6][5]. Wierzch ciała jest nagi i błyszczący^[5].

Głowa jest wyraźnie szersza niż dłuższa, choć węższa od przedplecza^[5], gęsto punktowana i pokryta drobną mikrorzeźbą ziarenkowatą, zaopatrzona w poprzeczne, w przeciętnym stopniu na przednich krawędziach występami policzków wykrojone oczy^[5] i nitkowate^[6], sięgające poza tylną krawędź przedplecza czułki^[5].

Przedplecze jest silniej niż u O. melas wysklepione, w zarysie trapezowate, najszersze na tylnej krawędzi^[6], ku głowie łukowato zwężające się; wszystkie kąty ma wyraźnie zaznaczone. Powierzchnia jego jest gęsto punktowana i pokryta drobną mikrorzeźbą ziarenkowatą, ale błyszcząca^[5]. Pokrywy są owalne, silnie wysklepione^[5], wzdłuż szwu zrośnięte, w tyle spadziste^[6], gęsto punktowane i ziarenkowato mikrorzeźbione, o rzędach i międzyrzędach słabo zaznaczonych^[5].

Odnóża przedniej i środkowej pary u samców mają człony stóp od pierwszego do czwartego mocno rozszerzone i porośnięte żółtymi szczecinkami, a u samic wąskie i porośnięte szczecinkami ciemnymi^[5][6]. W przeciwieństwie do O. melas przednie golenie samca są tylko słabo wykrzywione, na szczycie niezgrubiałe, tylko rozszerzone, na spodzie pozbawione listwy. Również w przeciwieństwie do tegoż gatunku przednie uda samicy są nierozszerzone, po wewnętrznej stronie słabo zaokrąglone, a odcinek krawędzi zewnętrznej między stawem kolanowym a zębem udowym mają wyraźnie wycięty^[6].

Odwłok samca ma pierwszy i drugi spośród widocznych sternitów nagie lub zaopatrzone w kilka bezładnie rozmieszczonych włosków^[6].

Ekologia i występowanie

Owad rozmieszczony od nizin po rejony pagórkowate^[7]. Preferuje stanowiska nasłonecznione^[5], zwłaszcza o stepowym charakterze^[6]. Zasiedla kserotermiczne zbocza, skraje lasów, miedze, pastwiska i przydroża. Bytuje pod kamieniami, opadłymi liśćmi, płatami mchów i porostów, w detrytusie i wśród korzeni traw^[7][6]. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłe stanowią stadia zimujące^[6].

Gatunek palearktyczny. Znany jest z Litwy, Polski, Austrii, Czech, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji oraz europejskiej i syberyjskiej części Rosji, europejskiej i azjatyckiej części Kazachstanu, Gruzji i Azerbejdżanu^[2][5]. W Polsce odnotowany został na kilku stanowiskach w początku XX wieku, jednak jego występowanie w tym kraju bywa podawane w wątpliwość^[7]; na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce znalazł się jako gatunek zagrożony o niedostatecznie rozpoznanym statusie (DD)^[8]. W Czechach podany został jednokrotnie na początkach XX wieku z Moraw^[5] i na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony został ze statusem regionalnie wymarłego (RE)^[9].