Order Sztandaru Pracy

Order Sztandaru Pracy, pierwotnie order „Sztandar Pracy” – polskie odznaczenie państwowe Polski Ludowej ustanowione ustawą z dnia 2 lipca 1949 roku ... w celu nagrodzenia wyjątkowych zasług położonych dla Narodu i Państwa...^[1] Ostatni raz nadano go w 1991. Został zniesiony w 1992.

Zobacz też: inne odznaczenia o tej samej lub podobnej nazwie.

Order Sztandaru Pracy

Awers i rewers orderu I i II klasy
Baretka orderu I klasy
Baretka orderu II klasy
Ustanowiono	2 lipca 1949
Wycofano	16 października 1992
Wielkość	średnica 43 mm
Wydano	282 245
Powyżej	Order Krzyża Grunwaldu
Poniżej	Order Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Projektant	Wojciech Jastrzębowski
Powiązane	sowieckie Order Czerwonego Sztandaru Pracy i Order Czerwonego Sztandaru

Wzorem dla tego odznaczenia były dwa sowieckie ordery: wojskowy Order Czerwonego Sztandaru i cywilny Order Czerwonego Sztandaru Pracy. Niedługo potem zaczęto ustanawiać podobne odznaczenia w pozostałych demoludach^[2].

Autorem projektu był Wojciech Jastrzębowski, który wzorował się na kształcie pięcioramiennego krzyża francuskiej Legii Honorowej^[2].

Zasady nadawania

Order Sztandaru Pracy dzielił się na dwie klasy: I i II. Mógł być nadawany w każdej klasie wielokrotnie.

Orderem Sztandaru Pracy mogły być nagrodzone osoby oraz przedsiębiorstwa, instytucje, jednostki terytorialne za zasługi w następujących dziedzinach:

• przemysłu, rolnictwa, komunikacji, budownictwa, handlu państwowego, spółdzielczości, finansów i innych działów gospodarki narodowej – przez usprawnienie lub ulepszenie metod pracy, racjonalizację pracy albo wybitne osiągnięcia w przodownictwie pracy,
• oświaty, nauki, kultury i sztuki,
• podniesienia obronności kraju,
• podniesienia zdrowotności i kultury fizycznej Narodu,
• służby publicznej.

Ustawa z dnia 17 lutego 1960 o orderach i odznaczeniach nieco zmieniła zasady nadawania orderu, stanowiąc, że Order Sztandaru Pracy może być nadany osobom, które położyły wybitne zasługi dla budowy socjalizmu w Polsce Ludowej, zwłaszcza w dziedzinach:

• gospodarki narodowej, w szczególności przez trwałe i znaczne przodownictwo w pracy, ulepszenie organizacji lub metod pracy, zwiększenie jej wydajności, wynalazczości, racjonalizatorstwo oraz wprowadzanie postępu technicznego,
• działalności społecznej i służby państwowej,
• oświaty, nauki, kultury i sztuki,
• ochrony zdrowia i rozwoju kultury fizycznej,
• umocnienia obronności państwa.

W dalszym ciągu mógł być również nadany przedsiębiorstwu, instytucji, jednostce terytorialnej, jednostce wojskowej^[3]. Górnikom order mógł być przyznany za nieprzerwaną i wyróżniającą się pracę górniczą: po 20 latach – II klasy, po 25 latach – I klasy (za 7, 10 lub 15 lat można było otrzymać Krzyż Zasługi w stopniu odpowiednim dla stażu pracy: Brązowym, Srebrnym lub Złotym)^{[4][5][6][7][8]}.

Order był nadawany do 1952 roku przez Prezydenta RP, a następnie Radę Państwa (przez krótki okres od 1989 – ponownie przez Prezydenta). Ostatni raz nadano go w 1991. Ustawa z dnia 16 października 1992 roku zniosła ten order, uchylając przepisy ustawy z 17 lutego 1960 dotyczące Orderu Sztandaru Pracy^[9].

Opis odznaki

Dokument nadania Orderu Sztandaru Pracy II klasy 5 Mazurskiej Brygadzie Saperów

Odznaką Orderu Sztandaru Pracy jest pięcioramienny krzyż gwiaździsty o średnicy 43 mm. Na awersie krzyża ramiona są emaliowane na biało w obramowaniu, między ramionami znajdują się pęki promieni. W środku krzyża znajduje się okrągła tarcza emaliowana na szafirowo, na której w ramce umieszczona jest postać robotnika trzymającego w prawej ręce czerwony sztandar (nachodzący na górne ramię krzyża), a w lewej ręce młot. Na rewersie w środku krzyża na okrągłej tarczy jest napis PRL (do 1952 roku RP). Obramowanie ramion krzyża, pęki promieni, ramka tarczy, postać robotnika, drzewce i obramowanie sztandaru, młot i rewers odznaki w klasie I są złocone, a w klasie II srebrzone.

Wstążka orderu ma szerokość 36 mm, jest koloru pąsowego z wąskimi ciemnoczerwonymi paskami po bokach, o szerokości 3 mm. Na baretce w klasie I umieszczona jest rozetka na złotej podkładce, co odróżnia ją od gładkiej baretki klasy II.

Order był piątym w precedencji polskich odznaczeń państwowych. Noszono go na lewej stronie piersi:

• Order Sztandaru Pracy I klasy – po Orderze Krzyża Grunwaldu I klasy
• Order Sztandaru Pracy II klasy – po Orderze Krzyża Grunwaldu II klasy

Obecnie ordery te mogą być noszone w kolejności ich otrzymania po aktualnych orderach państwowych, a przed medalami i innymi odznaczeniami^[10].

Odznaczeni

Po raz pierwszy był nadany 22 lipca 1949^[11], kiedy nadano 95 orderów klasy I i 246 klasy II, a ordery otrzymali wówczas m.in. pisarze Igor Newerly, Gustaw Morcinek, Zofia Nałkowska, Jerzy Andrzejewski i ekonomista prof. Edward Lipiński.

Łącznie przyznano 162 299 Orderów Sztandaru Pracy^[12], w tym 1113 zbiorowości^[13].

Wg danych Biura Odznaczeń Państwowych Kancelarii Rady Państwa oraz Biura Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP przyznano:

• I klasę – 8011 razy, a po 1989 r. – 974 razy,
• II klasę – 258 876 razy, a po 1989 r. – 14 394 razy;

łącznie – 282 255 orderów^[14].

Około połowy nadanych orderów I klasy i zdecydowaną większość orderów II klasy otrzymali górnicy (zapis w Karcie Górnika uprawniał do II klasy po 20 latach pracy, a do I klasy po 25 latach pracy; jeszcze w 1991 nadano górnikom 2,5 tys. tych orderów^[13]). Otrzymanie tego orderu, w realiach PRL, było ambicją wielu ludzi kończących karierę zawodową, zwłaszcza że wiązało się z nim uzyskiwanie dodatku do emerytury w wysokości 20% podstawy świadczenia (podobnie jak z niektórymi innymi polskimi wysokimi odznaczeniami, zwanymi potocznie orderami chlebowymi).

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy.