Pierwoskrzelne

Pierwoskrzelne (Protobranchia^[2]) – tradycyjnie wyróżniana podgromada małży (Bivalvia). Kryterium kwalifikacji małży do tej podgromady jest budowa ich narządu oddechowego, czyli skrzeli. Są one proste, dwupłatowe, krótkie, z rzędami listkowatych wyrostków^[3] pokrytych licznymi rzęskami wywołującymi ruch wody w jamie płaszczowej od tyłu ku przodowi ciała.

Pierwoskrzelne

Protobranchia[1]
Pelseneer, 1889
Acila cobboldiae
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	małże
Podgromada	pierwoskrzelne
Synonimy
Protobranchiata

Pierwoskrzelne znane są ze skamieniałości kambryjskich^[4]. Mają budowę najbardziej prymitywną wśród małży. Ich muszle są w zarysie trójkątne lub owalne, z perłową lub porcelanową warstwą wewnętrzną. Mierzą zwykle mniej niż 30 mm^[5].

Gatunki zaliczane do tej podgromady występują tylko w morzach pełnosłonych^[3], w osadach dennych lub na ich powierzchni, zarówno w wodach płytkich jak i bardzo głębokich^[5].

Współcześnie żyjące pierwoskrzelne grupowane są w dwóch rzędach, dla których za kryterium podziału przyjęto wykształcenie zamka^[3]:

• Nuculoida (zamek z licznymi ząbkami) – z rodzinami Nuculidae i Nuculanidae,
• Solemyoida (zamek bez ząbków).

W alternatywnej klasyfikacji (Newell, 1965) Protobranchia nie występuje – Nuculoida zaliczany jest do podgromady Palaeotaxodonta, a Solemyoida do Cryptodonta. Badania Giribeta i Wheelera^[4] również nie potwierdzają taksonu Protobranchia. Zamiast tego sugerują podział tej grupy zwierząt na monofiletyczne Solemyoidea, Nuculoidea i Nuculanoidea. Ze względu na dotychczasowy brak potwierdzenia dla takiej hipotezy w większości publikacji nadal wyróżnia się pierwoskrzelne w randze podgromady^[6][7][1].

Według najnowszych systemów klasyfikacji Protobranchia dzieli się na 3 rzędy żyjące współcześnie oraz 1 rząd wymarłych małży^[8]:

• Afghanodesmatida †
• Nuculanoida
• Nuculida
• Solemyoida